OGRÓD DOŚWIADCZEŃ – Przegląd skał

19 października 2014 roku w krakowskim Ogrodzie Doświadczeń odbył się dzień geologa, czyli tak zwana: „Geologiczna Niedziela”. Korzystając z okazji przyglądnąłem się skałom znajdującym się w Geo-ogródku.

Granit tatrzański:

Kwaśna skała magmowa głębinowa z grupy granitoidów. Zawiera 20-60% kwarcu, 35-90% skaleni potasowych w stosunku do plagioklazów (10-65%), 5-20% minerałów ciemnych (Szełęg, 2010).

Granit strzegomski:

Andezyt pieniński:

Gniazdo kryształów hornblendy w andezycie

Obojętna skała magmowa wylewna z grupy andezytoidów i bazaltoidów. Wylewny odpowiednik diorytu. Zawiera do 90% plagioklazów w stosunku do skaleni potasowych (do 10%), do 5% kwarcu, 25-50% minerałów ciemnych (Szełęg, 2010).

Bazalt z Wołynia:

Zasadowa skała magmowa wylewna. Skała z grupy andezytoidów i bazaltoidów. Wylewny odpowiednik gabra. Zawiera do 90% plagioklazów w stosunku do skaleni potasowych (do 10%), do 5% kwarcu, 35-60% minerałów ciemnych (Szełęg, 2010).

Porfir z Miękini:

(Ryolit) Kwaśna skała magmowa wylewna. Skała z grupy ryolitidów zaliczana do porfirów kwarcowych (nazwa stosowana w terenie, bez badań mikroskopowych). Wylewny odpowiednik granitu. Zawiera 20-60% kwarcu, 35-90% skaleni potasowych, 10-65% plagioklazów, do 15% minerałów ciemnych (Szełęg, 2010).

Wapień dębnicki:

Dewońska skała węglanowa o charakterystycznej – czarnej po wypolerowaniu barwie, będącej wynikiem zawartości substancji organicznej i/bądź domieszek pirytu. Jeden z najbardziej znanych polskich kamieni dekoracyjnych potocznie zwany marmurem dębnickim.

Dolomit diploporowy:

Triasowa skała węglanowa o barwie jasnoszarożółtej, występująca w rejonie śląsko-krakowskim. Zbudowana jest z ksenomorficznych, rzadziej hipautomorficznych kryształów dolomitu o wielkości rzędu 0,03–0,1 mm. Pomiędzy nimi niekiedy występują nieregularne pory (o średnicy 0,1–0,5 mm), które są ograniczone ścianami kryształów dolomitu (Wyszomirski, Przytuła, 2010 – uproszczone)

Wapień górnojurajski:

Węglanowa skała organiczna. Osad płytkiego i ciepłego morza epikontynentalnego. Występuje w trzech odmianach facjalnych: wapienie skaliste, płytowe i uławicone. Na ogół jest to skała zwięzła, zbita, mało porowata, o przełamie prostym lub muszlowym, gładkim (Rajchel, 2005).

Wapień pińczowski:

Mioceńska skała węglanowa. Wapień detrytyczny litotamniowy zbudowany z wapiennych ziarn (zawierających głównie krasnorosty z rodziny Lithothamnium) spojonych wapiennym lepiszczem.

Piaskowiec istebniański:

Skała osadowa zwięzła powstała na przełomie kredy i trzeciorzędu, w okresie od kampanu po paleocen. W obrębie profilu warstw istebniańskich zaznacza się dwudzielność na ich piaskowcową część dolną i łupkowo-piaskowcową górną. Największe znaczenie architektoniczne mają piaskowce z dolnej części tych warstw. Są to na ogół gruboziarniste, czasami zlepieńcowate, źle wysortowane piaskowce oligomiktyczne, arkozowe i szarogłazowe. Ich barwa jest brudnobiała z rdzawymi plamkami, bladożółta, rdzawokremowa lub brunatna. Posiadają skąpe spoiwo ilaste, lokalnie krzemionkowe, z tendencją do tworzenia konkrecji cementacyjnych (Rajchel, 2005)

Tuf filipowicki:

Skała okruchowa pochodzenia wulkanicznego (piroklastyczna). Materiał piroklastyczny osadzony w środowisku morskim występujący w ilości 25-75% w stosunku do materiału osadowego nosi nazwę tufitu. Osady tzw. chmur gorejących przetaczających się od krateru wulkanu w dół do powierzchni terenu, spiekane pod wpływem panującej w nich wysokiej temperatury noszą nazwę ignimbrytów (Szełęg, 2010).

Piaskowiec godulski:

Materia organiczna w piaskowcu godulskim

Skała osadowa zwięzła o charakterystycznej zielonkawej barwie, spowodowanej przez obecny w skale glaukonit, którego ilość może sięgać kilkunastu procent. Piaskowiec szarogłazowy, rzadziej oligomiktyczny, z niewielką na ogół zawartością mik oraz drobnych okruchów skał.Posiada zróżnicowane w profilu uziarnienie, zmienne miąższości ławic i spoiwo wapnisto-krzemionkowo-ilaste. Skała powstawała w epoce górnej kredy, od cenomanu do dolnego senonu (Rajchel, 2005)

Zlepieniec myślachowicki:

Skała osadowa zwięzła, zbudowana z otoczaków skalnych i spoiwa. Frakcja psefitowa poniżej 2 mm (Szełęg, 2010).

Gnejs:

Produkt metamorfizmu regionalnego. Składa się głównie ze skaleni oraz kwarcu. Może zawierać do 10% minerałów ciemnych. Charakteryzuje się typową równoległą podzielnością – gnejsową lub ołówkową, kolumnową. Ma wiele odmian różniących się budową wewnętrzną (Szełęg, 2010).

Marmur „Biała Marianna”:

Produkt metamorfizmu regionalnego. Skała zawiera powyżej 50% węglanów (kalcyt, aragonit, dolomit). Od czasów starożytnych stosowana jako materiał budowlany i rzeźbiarski (Szełęg, 2010).

Serpentynit:

Chryzotyl w serpentynicie

Produkt metasomatozy hydrotermalnej. Skała o charakterystycznej zielonej barwie. Powstaje w wyniku serpentynizacji zasobnych w oliwiny i pirokseny zasadowych i ultrazasadowych skał magmowych, takich jak dunity i perydotyty. Proces ten doprowadza do przebudowy ich składu w minerały z grupy serpentynu, takich jak chryzotyl, antygoryt i lizardyt (Rajchel, 2005).

Eratyk polodowcowy:

Eratyki, zwane również głazami narzutowymi, to na ogół dużych rozmiarów pojedyncze kamienie przytransportowane przez lodowiec. Przeważnie są one ostatnią pozostałością usuniętych erozyjnie innych, równocześnie przeniesionych, ale bardziej drobnoziarnistych, osadów lodowcowych (Rajchel, 2005).

Prócz możliwości oglądnięcia skał w dniu geologa przygotowano również liczne atrakcje geologiczne, m.in. rozmaite warsztaty czy oglądanie minerałów w świetle UV.

Plan Geologicznej niedzieli

Stoły geologiczne

Tego dnia miałem również swoją niewielką wystawę minerałów (z której muszę przyznać jestem bardzo dumny!):

Po prawej: Ciemnia do oglądania minerałów w świetle UV

Niektórzy mieli potrzebę bezpośredniego kontaktu z minerałami…

Widok na Ogród Doświadczeń

W oddali hala widowiskowo-sportowa, Kraków Arena

Na koniec chciałbym jeszcze dodać, że o ile sam Ogród Doświadczeń dedykowany jest raczej dzieciom i młodzieży w wieku szkolnym, to Geo-ogródek może być wyjątkowo przydatny studentom geologii chcącym się nauczyć rozpoznawania skał. Myślę, że bezpośredni kontakt ze skałą (+ tabliczki z opisami Prof. Rajchela) daje znacznie więcej korzyści, niż sucha wiedza podręcznikowa czy zamknięte gabloty na uczelni. Oczywiście nie każdy ma możliwość pojechać w teren by się doszkolić z petrografii, tak więc pomysł na skały w Ogrodzie Doświadczeń jest jak najbardziej trafny. Co prawda tegoroczny sezon w Ogrodzie dobiegł końca (Ogród Doświadczeń jest zamknięty od 1.11 – 22.04), tym nie mniej mam nadzieję, że moje fotografie i opisy skał pomogą szukającym wiedzy, a także zachęcą by wpaść do Ogrodu w przyszłości.

Piotr Zając
realgarblog.com

Literatura:

• Rajchel J. Kamienny Kraków. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne, Kraków 2005

• Szełęg E. Atlas minerałów i skał – część 2. Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała 2010

• Wyszomirski P., Przytuła S., 2010. Charakterystyka surowcowa kruszywa dolomitowego na przykładzie kopaliny z Libiąża (region śląsko-krakowski). Zeszyty naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, 79: 213-222

#petrografia