Zapraszam na kolejną część wpisu o naszych wyprawach terenowych w roku ubiegłym – drugą z trzech 🙂

CHĘCINY – GÓRA ZAMKOWA 
Świętokrzyskie, Polska

Wśród minerałów występujących w regionie kielecko-chęcińskim najbardziej rozpowszechniony jest kalcyt. Ten pospolity węglan, często obecny w formie żył w wapieniach, ze względu na ciekawe ubarwienie odznacza się tutaj licznymi walorami dekoracyjnymi oraz bywa pożądany przez kolekcjonerów. Okazy spotykane w okolicach Chęcin, posiadające charakterystyczne różowe bądź wiśniowo-czerwone zabarwienie określane są mianem różanki. Barwa ta jest wynikiem obecności domieszek związków żelaza, reprezentowanych głównie przez hematyt. Do najciekawszych jednak okazów zaliczane są te, w których obok dominujących czerwonych barw występują również zielone bądź niebieskie, powodowane przez minerały miedzi.

Zamek Królewski w Chęcinach

W przeszłości rejon Chęcin stanowił ważny ośrodek kamieniarski, skąd pozyskiwane były ozdobne wapienie (w tym również różanki) zwane tutaj marmurami. Skały te stanowiły ważny surowiec wykorzystywany do celów architektonicznych.
Najatrakcyjniejsze okazy znane są z pobliskich odkrywek m.in. w Zelejowej, Miedziance, Rzepce i Stokówce. Nic więc dziwnego, że przemierzając Zamek w Chęcinach bez większych trudności można zauważyć wapienie z różnobarwnymi żyłami kalcytu, stanowiące elementy murów. Niektóre „kostki” aż proszą się na półkę 🙂

Tablice przed wejściem na Górę Zamkową

Zakuty w dyby miałem czas by lepiej przyglądnąć się zamkowym murom 🙂

Przykłady różanki na chęcińskim zamku:

Azuryt na kalcycie

Wieże Zamku Królewskiego

Tablica opisująca „chęcińskie marmury”

CHĘCINY – KAMIENIOŁOM KORZECKO 
Świętokrzyskie, Polska

Nieczynny kamieniołom dolomitu i kalcytu żyłowego utworzony u podnóża Góry Rzepka (356 m n.p.m.), około 1 km na południowy zachód od Chęcin. Równocześnie jest to miejsce będące rezerwatem skalnym oraz od kilku lat stanowiące Europejskie Centrum Edukacji Geologicznej czyli ośrodek naukowo-badawczy wraz z centrum konferencyjnym Uniwersytetu Warszawskiego. Wewnątrz kamieniołomu ulokowano  pięć pawilonów ECEG, składających się na audytorium, sale dydaktyczne, hotele i laboratoria.

Widok na budynki Europejskiego Centrum Edukacji Geologicznej

W kamieniołomie odsłaniają się jasnoszare dolomity dewońskie, ku górze profilu przechodzące w wapienie.
Na ścianach wyrobiska widoczne są liczne spękania i uskoki tektoniczne, z którymi wiąże się mineralizacja kalcytowo-barytowo–galenowa. Genetycznie okruszcowanie związane jest z roztworami hydrotermalnymi krążącymi w permie i triasie, szczelinami spękań (Słomka, Joniec 2012).
W północno-zachodniej części pierwszego poziomu eksploatacyjnego widoczna jest żyła kalcytu o białym z różowym odcieniem zabarwieniu. Żyła ta ulega ciągłemu wietrzeniu i rozpadaniu na okruchy krystalicznego kalcytu, gromadzące się w spągu (Pabian 2015 po Fijałkowska & Fijałkowski, 1973; Sowa, 2004).
Na obszarze rezerwatu „Rzepka” znajdują się również liczne mniejsze wyrobiska związane z eksploatacją różanki oraz rud ołowiu (galeny).

Ściana kamieniołomu Korzecko

Niektóre ze znalezionych szczotek kalcytowych

Druza kalcytowa

Skała znajdująca się przed budynkiem ECEG

Szczotka kalcytowa

JAWORZNIA
Świętokrzyskie, Polska

Nieczynne kamieniołomy wapieni dewońskich zlokalizowane niecały kilometr na zachód od trasy S7 w miejscowości Jaworznia. Wyjątkowo malownicze miejsce ze względu na znaczne rozmiary odkrywki oraz ciekawy kontrast barw – obecnej na wapieniach intensywnie rdzawej terra rosy w stosunku do bogato tu porastającej zieleni. Geologicznie warte uwagi przede wszystkim jako jedyne w Górach Świętokrzyskich miejsce, gdzie na dużej powierzchni (szeroka północna ściana kamieniołomu o dł. 700 m i wys. do 50 m) występuje niezgodność kątowa, erozyjna i przekraczająca na kontakcie skał waryscyjskiego kompleksu strukturalnego (białe wapienie środkowego dewonu – 392-385 mln lat temu) ze skałami alpejskiego kompleksu strukturalnego (wiśniowobrunatne piaskowce triasu – dolny piaskowiec pstry, 251 – 249 mln lat temu)(Łodziński 2012).
Jaworznia to również różnorodność form krasowych i liczne jaskinie takie jak Duża Dziura, Gazownia, Schronisko Krótkie oraz Chelosiowa Jama, Jaskinia Jaworznicka i Jaskinia Pajęcza, będące największymi jaskiniami w Górach Świętokrzyskich.
Kompleks jaskiń stanowi rezerwat przyrody nieożywionej Chelosiowa Jama.

W obrębie naszych zainteresowań nie były jednak jaskinie a okazy kalcytu które można tutaj znaleźć. Bez większego trudu natrafiamy na wapienie z żyłami kalcytu (niektóre o ładnych różowych barwach) bądź masywne, miodowe kalcyty, podobne do tych znanych z rejonu Kadzielni.

Okaz z niespodzianką – wnętrze pomiędzy
kryształami kalcytu zamieszkiwało kilka os 🙂

Znaleziony stalaktyt

Powyższy okaz po przecięciu i wypolerowaniu

Niektóre z pozostałych okazów
(po przecięciu, przygotowane na poler. Fotografie robione „na mokro”)

PODWIŚNIÓWKA
Świętokrzyskie, Polska

W odległości około 9 km na północ od Kielc, w miejscowości Wiśniówka eksploatowana jest jedna z najstarszych skał Gór Świętokrzyskich, czyli kambryjski piaskowiec kwarcytowy.
Jest to skała godna uwagi nie tylko z powodu swojego wieku, ale również ze względu na szereg minerałów występujących w jej obrębie*. Należy tutaj wymienić m.in. kwarc, limonit, goethyt, „turgit”, markasyt oraz (co stanowi największą atrakcję kolekcjonerską) rzadkie minerały fosforanowe reprezentowane przez waryscyt, metawaryscyt i wavellit. Można na nie natrafić w spękaniach i pustkach skalnych, związanych ze strefami uskoków.

Panorama Podwiśniówki w czerwcu 2017 r.

Waryscyt występuje w postaci kulistych skupień, przeważnie o różnych odcieniach barwy zielonej (najczęściej seledynowa), czasem również miodowej bądź szarej. Swój kolor zawdzięcza domieszkom chromu i żelaza. Zwykle są to niewielkie skupienia, wielkością do 1 cm.
Wavellit natomiast występuje w postaci igiełkowych kryształów ułożonych w charakterystyczne promieniste kręgi o rozmiarach nawet do kilku centymetrów.
Okazy znajdywane w Wiśniówce mają najczęściej beżową, żółtawą lub białą barwę.

Tablica przed zakładem

Podwiśniówkę (jedna z dwóch czynnych odkrywek) odwiedzaliśmy już wielokrotnie wcześniej i zawsze udawało się wrócić z okazami do kolekcji. Tym razem jednak wejście służyło przede wszystkim celom rozpoznawczym; jeszcze do niedawna w Podwiśniówce nie prowadzono eksploatacji a nieczynne wyrobisko było łatwo dostępne. Krajobraz uległ jednak znacznej zmianie wobec tego co pamiętam z ostatniej wizyty. Spędzając tutaj kilka minut bez większego problemu natrafiłem na raczej słabe, ale dobrze rokujące na przyszłość okazy waryscytu i wavellitu.

Drobne koliste agregaty waryscytu

Wavellit (?) na powierzchni kwarcytu

Wavellit (?) na powierzchni kwarcytu

Piotr Zając
http://realgarblog.com

* Wart wspomnienia jest fakt, że piaskowiec kwarcytowy ze względu na odpowiednie właściwości (m.in. duża twardość i wytrzymałość oraz niska nasiąkliwość i odporność na przebarwienia) stanowi materiał chętnie wykorzystywany w budownictwie, infrastrukturze i przemyśle.
Mineralizacja będzie szerzej opisana przy okazji kolejnego wpisu dot. wypraw terenowych (2017 – cz.3) oraz artykułu o piaskowcach kwarcytowych który jest w trakcie opracowywania.

Literatura:

• • Łodziński M., 2012: Chelosiowa Jama. W: Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie pomników i rezerwatów przyrody nieożywionej (Słomka T., red), Wyd. AGH, Kraków, 563-566.
  • Słomka T., Joniec A., 2012: Góra Rzepka. W: Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie pomników i rezerwatów przyrody nieożywionej (Słomka T., red), Wyd. AGH, Kraków, 575-577.
  • Pabian G., 2015. Kierunki zagospodarowania terenów pogórniczych na przykładzie wybranych geostanowisk Wzgórz Chęcińskich – stan aktualny i perspektywy rozwoju. Przegląd Geologiczny, Tom 63, nr 8, 470-474.