CROCOITE – Minerał Krokoit

Krokoit (eng. Crocoite, ros. Крокоит) to minerał z gromady chromianów, chromian ołowiu o wzorze PbCrO₄.
Jest to rzadki minerał wtórny, z którego w 1797 roku francuski chemik Louis Nicolas Vauquelin dokonał odkrycia pierwiastku chromu. Jako pierwszy krokoit odkrył natomiast Michaił Łomonosow w 1763 roku, nazywając go „czerwoną rudą ołowiu”. Krokoit swoją nazwę zawdzięcza greckiemu krokoeis, oznaczającego szafranowy, nawiązując w ten sposób do czystej barwy tego minerału.

Cechuje się niską twardością, ok. 2,5 – 3 w skali Mohsa (łatwy do zarysowania miedzianym drutem) i dużą gęstością na pograniczu minerałów ciężkich i średnio ciężkich: 5.97 – 6.02 g/cm³.
Tworzy kryształy o pokroju igiełkowym lub słupkowym, często z widocznymi pionowymi zbrużdżeniami/prążkowaniami. Kryształy krokoitu bywają wydrążone w środku (wykształcone futerałowo). Krystalizuje w układzie jednoskośnym.

Rys. 1. Pokrój krokoitu (Tschermak 1900)

Rys. 2. Okazy krokoitu. Ilustracja zaczerpnięta z The Rocks & Minerals of the World, Charles A. Sorrell i George F. Sandstrom

Krokoit jest minerałem o charakterystycznej intensywnie czerwonopomarańczowej (można powiedzieć ognistej) lub pomarańczowej barwie, od której zawdzięcza swoją nazwę.
Rysa krokoitu na polerowanej płytce porcelanowej jest pomarańczowożółta. Połysk szklisty do diamentowego, czasami wykazujący również tłusty odcień. Jest przezroczysty do przeświecającego. Kruchy.
Posiada słabą/niewyraźną łupliwość – wyraźna wg (110) oraz niewyraźna wg (001) i (100). Przełam nierówny bądź muszlowy.
Wymaga ochrony przed światłem. Poddany zbyt długiemu naświetlaniu traci swoją intensywną barwę i połysk.

Krokoit z vauquelinitem
Poch.: Berezovskoe złoże Au, Berezovskii, Jekaterynburg, Obwód swierdłowski, Ural, Rosja. Wym. 110 mm x 78 mm x 75 mm
Kolekcja i fotografia: Bartlomiej Kajdas

K. spotykany jest także w skupieniach zbitych, ziarnistych i pręcikowych lub w formie nalotów, wypryśnięć i naskorupień na innych minerałach. Jest izostrukturalny z monacytem. Najczęściej tworzy paragenezy z cerusytem i piromorfitem, czasami z wulfenitem, wanadynitem lub galeną. Może tworzyć roztwór stały / kryształy mieszane z cerusytem. Bywa, że zawiera domieszki srebra i cynku. Jest rozpuszczalny w mocnych kwasach i łatwo topliwy. Można go czyścić wodą destylowaną lub za pomocą ultradźwięków.
Syntetyczne kryształy krokoitu otrzymał Manross, topiąc chlorek ołowiu z chromianem potasu, oraz Dravermann na drodze dyfuzji.

Pochodzenie

Krokoit jest minerałem wietrzeniowym związanym ze strefami utleniania siarczków ołowiu, występujących w środowisku bogatych w chrom skał ultrazasadowych lub zasadowych. Podstawowym minerałem w wyniku przemian którego dochodzi do powstania krokoitu jest galena, jednak musi ona występować wśród skał zawierających chrom, co stanowi raczej rzadkość. K. jest spotykany w złożach kruszców (głównie typu hydrotermalnego), w złożach chromitu i w obrębie żył kwarcowych.

Krokoit
Poch.: Kop. Adelaide, Dundas, Zeehan, Tasmania, Australia. Okaz wielkości ok. 5 cm
Kolekcja i fotografia: Grzegorz Słowik 

Występowanie na świecie

Najsłynniejsze okazy krokoitu pochodzą z historycznej górniczej miejscowości Dundas w Tasmanii (Australia). Dawna kopalnia srebra i ołowiu Adelaide, dostarcza obecnie najbardziej cenionych i rozpoznawalnych okazów krokoitu na świecie. Z tego rejonu dobrej jakości krokoity znane są również m.in. z kop. Red Lead, Kosminsky czy Platt Prospect. Również największy dotychczas znaleziony kryształ krokoitu pochodzi właśnie z  Dundas. Obecnie wchodzi on w skład kolekcji Edwarda Swobody w Los Angeles. Wymiary kryształu to: 11 cm x 4,5 cm

Krokoit na piromorficie
Poch.: Le Cantonnier, Nontron, Dordogne, Nouvelle-Aquitaine, Francja 
Kolekcja i fotografia: Bartlomiej Kajdas

Krokoit
Poch.: Kop. Adelaide, Dundas, Zeehan, Tasmania, Australia. 
Okaz prezentowany na 55 giełdzie minerałów AGH w grudniu 2016 roku

Krokoit znany jest także z obwodu swierdłowskiego na Uralu (złoże Berezovski, w tym m.in. Kop. Krokoitu i Kop. Tsvetnoi). Występuje również m.in. w Brazylii (Minas Gerais, Congonhas – Kop. Goiabeira), Rumunii (Băița i Rusca Montană), na Filipinach (Labo), Zimbabwe (Penchalong – Kop. Kings Daughter), Demokratycznej Republiki Konga (Kolwezi – Kop. Kasompi), Saksonii (Callenberg), i USA (Arizona, m.in.: Kop. Butte, Moon Anchor oraz w Kalifornii, m.in.: Kop. Eldorado czy Darwin) i w innych miejscach, w formie drobnych wypryśnięć i naskorupień.

Okazy krokoitu pochodzące z kop. Adelaide.
Kolekcja i fotografia: Grzegorz Słowik

Występowanie w Polsce

W Polsce drobne kilkumilimetrowe kryształy krokoitu stwierdzono w obrębie triasowych dolomitów nieczynnego szybu Barbara kop. Bobrowniki w Tarnowskich Górach na Górnym Śląsku. Obecnie jest to teren tzw. „Wielkiego Kanionu Tarnogórskiego”.

Zastosowanie

Mimo, że właśnie z krokoitu po raz pierwszy dokonano odkrycia chromu, to z uwagi na rzadkość występowania nie ma on zastosowania jako ruda tego metalu. Zaraz po jego okryciu (w kopalniach koło Jekaterynburga) szybko zyskał popularność wśród malarzy z uwagi na uzyskanie farby o żywym, pomarańczowym odcieniu. Obecnie krokoit nie ma praktycznego zastosowania, budząc zainteresowanie przede wszystkim wśród kolekcjonerów minerałów.

Okazy krokoitu prezentowane na giełdach minerałów i biżuterii w Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie w latach 2015 i 2016

Piotr Zając
realgarblog.com

Literatura:

• • Kouřimský J., 1995: Minerały i skały ilustrowana encyklopedia. Delta, Warszawa.
  • Red. Łukawski K., 1999: Skarby ziemi. Kolekcja minerałów i drogich kamieni. De Agostini Polska, Warszawa.
  • Parafiniuk J., 2019: Atlas minerałów. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
  • Sorrell Ch., Sandstrom G., 1973: Rocks & Minerals of the World. Western Publishing Company Inc., Londyn.
  • Tschermak G., 1900: Podręcznik mineralogii. Biblioteka przyrodnicza „Wszechświata”, Warszawa.
  • Żaba J., 2010: Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów. Videograf II, Chorzów.
  • http://www.mindat.org.