RUCZAJ - Kraków na gipsie budowany

Ruczaj jest krakowskim osiedlem w Dzielnicy VIII Dębniki, znajdującym się na południowy-zachód od centrum Miasta.

Osiedle niczym nie wyróżniające się na tle pozostałych nowych krakowskich osiedli, jednak pod względem geologicznym wyjątkowe. W jego najbardziej wysuniętej części; w okolicach kampusu UJ można praktycznie bez żadnego wysiłku (niekiedy wystarczy się po prostu schylić) znaleźć ładne okazy gipsów.

Gipsy „ruczajskie”

Minerał ten (CaSO₄ x 2H₂O)(lub skała monomineralna) występuje tu w trzech odmianach: gips szablasty, gips włóknisty, alabaster. Okazy tego typu występują w iłach piętra opolskiego (Miocen – Torton) rejonu krakowskiego.

Ił z szczelinami wypełnionymi kryształami gipsu

Gipsy na obszarze krakowskim krystalizowały jako produkt ewaporacji w ciepłym mioceńskim morzu wypełniającym zapadlisko przedkarpackie.
Ich powstanie wiąże się również z rozkładem siarczków: pirytu i markasytu.

Podczas prac budowlanych nad rozbudową infrastruktury w latach 2011/2012 gipsy można było znaleźć dosłownie wszędzie. Koparki przebiły się przez warstwy gipsowe,
co w efekcie dało hałdy, które obfitowały w dobrej jakości okazy.

Budowa infrastruktury na Ruczaju

Kryształy gipsu w utworach mioceńskich

GIPS SZABLASTY

Do najpiękniejszych znajdywanych na Ruczaju gipsów należą szablaste.
Tworzą najczęściej poprzerastane kryształy ułożone w różnym kierunku. Bywają bezbarwne, mleczno-białe lub miodowe, posiadają intensywny szklisty połysk. Są delikatne i nietrwałe. Często zawierają domieszki siarczków, co objawia się ciemniejszą barwą. Niektóre okazy gipsów szablastych zawierają także drobne inkluzje bituminów – substancji organicznej uwięzionej wewnątrz kryształu.

Gipsy szablaste

Drobne inkluzje bituminów rozproszone w krysztale gipsu

GIPS WŁÓKNISTY

Odmiana zbudowana z równolegle do siebie ułożonych włókiem gipsu. Jest zwykle barwy mlecznej, jasno i ciemno-szarej (zawiera siarczki), a nawet lekko czerwonej (zawiera żelazo Fe³⁺). Na powierzchniach odznacza się mocnym jedwabistym połyskiem. Gipsy włókniste występują tutaj jako warstwy wśród utworów miocenu.
Ich miąższość może dochodzić nawet do kilkunastu cm. Przez kolekcjonerów zwane również szpatem satynowym lub niekiedy (nie do końca poprawnie) selenitem.

Gipsy włókniste

ALABASTER

Odmiana masywna zbudowana z drobnoziarnistego gipsu. Wykształcona jest w formie buł które na Ruczaju osiągają nawet powyżej 20 cm średnicy. Zwykle jest barwy mlecznobiałej. Niektóre buły są masywne jedynie częściowo; zawierają w środku pustki wypełnione przez kryształy gipsu. Geneza alabastrów jest kwestią sporną. Najprawdopodobniej tworzą się w wyniku gipsyfikacji mat sinicowych
lub hydratyzacji anhydrytu (Śliwa 2009).

Alabaster o dużych rozmiarach

Alabaster z Ruczaju – cięty i polerowany

Przecięte i polerowane buły alabastrowe

Wszystkie przedstawione przeze mnie odmiany gipsu podlegają
intensywnemu krasowieniu:

Skrasowiałe gipsy trzech odmian

PSEUDOMORFOZY

Wśród znalezionych okazów pasuje wyróżnić jeszcze jeden typ gipsu, będącego chyba najciekawszym i zarazem najtrudniejszym do zdobycia w tej lokalizacji. Dotyczy to gęsto rozsianych, sześciennych i spłaszczonych kryształów gipsu obecnych na powierzchniach iłołupka, stanowiących najprawdopodobniej pseudomorfozy po halicie. Pierwotne, regularne kryształy halitu zostały zastąpione przez gips i poddane spłaszczeniu w wyniku procesów związanych z obecnością nadkładu. Ich powierzchnię podkreślają związki żelaza o rdzawej barwie.

Pseudomorfozy gipsu po halicie

Niestety nie możemy potwierdzić z całą pewnością, że są to pseudomorfozy gipsu po halicie. Na okazach nie wykonywano szczegółowych badań, a nasza teoria opiera się przede wszystkim na wspólnej wiedzy i doświadczeniach. Spotkaliśmy się również z opinią, że mogą to być pseudomorfozy gipsu po pirycie, chociaż wydaje się to mniej prawdopodobne.

Pseudomorfozy gipsu po halicie

Na dzień dzisiejszy większość prac budowlanych na tym obszarze została zakończona.
Mamy jednak nadzieję, że czas przyniesie jeszcze wiele możliwości do zbadania tego wspaniałego miejsca.

Widok na gotową pętlę tramwajową osiedla Ruczaj Czerwone Maki