MINERAŁY KUJAWSKICH ZŁÓŻ SOLI. Relacja z wystawy.

Prawdopodobnie największym zaskoczeniem ostatniej Giełdy biżuterii i minerałów w krakowskiej Hali Czyżyny była wystawa „Minerały kujawskich złóż soli”. Jednym z celów bloga REALGAR jest zapis tego co wartościowe i ulotne, a wystawa dr inż. Jacka Wachowiaka wpisuje się w to znakomicie. Ulotne, jak kryształy halitu, przedmiotu wystawy, który jest (co jest chyba wiadome każdemu) rozpuszczalny w wodzie i bardzo podatny na wszelkie zmiany w otoczeniu. Nie chodzi tutaj jednak tylko o „sól”, a raczej o miejsca wydobycia okazów zaprezentowanych na wystawie. Z kopalń soli cechsztyńskich na Kujawach, Kopalnia Kłodawa działa do dziś. Inaczej sprawy się mają z Kopalnią soli Solno; to już historia, która niespełna 40 lat temu zakończyła wydobycie w Inowrocławiu. Osobiście z kopalni Solno miałem dotychczas w kolekcji jeden halit, który z uwagi na zupełną niedostępność okazów z tej lokalizacji trzymałem jak relikwię. Dzięki wystawie nie tylko zobaczyłem okazy znacznie przewyższającą jakością mój, to jeszcze udało mi się nabyć kolejne. Zapraszam na relację; warto to zobaczyć! Poniższe opisy pochodzą z wystawy i zostały przygotowane przez autora. Opracował dr inż. Jacek Wachowiak.

Prezentowane na wystawie minerały są częścią kolekcji Danuty i Jacka Wachowiaków z Krakowa. Eksponaty pochodzą z kopalń soli w Inowrocławiu, Kłodawie i Mogilnie. Większość eksponatów została wydobyta z nieczynnej już (planowo i celowo zatopionej w 1988 r.) kopalni Solno w Inowrocławiu. Minerały z podziemi tej kopalni były pozyskiwane od 1981 r. (od złożowej praktyki studenckiej), aż do jej likwidacji w 1988 roku. Okazy z kopalni Kłodawa były pozyskiwane w ciągu ostatnich 41 lat – od chwili zatrudnienia po studiach w KS „Kłodawa” w 1984 r aż do chwili obecnej. Kopalnia Mogilno jest kopalnią otworową. Z tej kopalni pochodzą tylko mikrokryształy różnych minerałów, wyługowane z rdzeni wiertniczych skał solnych podczas badań prowadzonych przez autora w ciągu ostatnich 10 lat. Wszystkie prezentowane eksponaty zostały wydobyte osobiście!

Wśród prezentowanych eksponatów na uwagę zasługują 3 minerały znalezione i opisane po raz pierwszy w Polsce:

Kongolit, trembatyt – [Wachowiak J., Pieczka A., 2012 – Congolite and trembatite from the Kłodawa Salt Mine… The Candian Mineralogist v. 50, pp. 1387-1399].
Motukoreaite – [Wachowiak J., Pieczka A., 2016 – Motu-koreaite from the Kłodawa Salt Dome, Central Poland. Mineralogical Magazine, Vol. 80(2) pp. 277-289].

Czy wiecie co chrzęści w rosole?

Wielu z nas pewnie zastanawiało się co na dnie garnka z zupą lub rosołem, pod nabierką tak nieprzyjemnie chrzęści, jakby mama piasku dosypała. W rzeczywistości są to minerały trudno rozpuszczalne w wodzie, występujące w soli kamiennej, które uwalniają się po jej rozpuszczeniu. Minerałom tym była poświęcona rozprawa doktorska autora z 1998 roku. Badania minerałów trudno rozpuszczalnych w wodzie były kontynuowane w ostatnich latach na złożach Góra i Mogilno.

W solach kamiennych i potasowo-magnezowych stwierdzono występowanie takich minerałów jak: kwarc, kalcyt, magnezyt, dolomit, boracyt, kongolit, trembatyt, szajbelyit, talk, illit, chloryt, turmalin, piryt, hematyt, markasyt, goethyt i in. Wielkość kryształów w/w minerałów waha się od mikrometrów do kilku mm.

Boracyt z Kopalni Soli Solno w Inowrocławiu

Boracyt to rzadki minerał krystalizujący w złożach soli potasowo-magnezowych. Należy do ewaporatów, co znaczy, że tworzy się w wyniku odparowania silnie zmineralizowanych wód. Często występuje w postaci białawozielonych buł (Żaba 2010), jednak rzadziej bywa, że tworzy również pseudokubiczne kryształy, zwykle wrosłe w anhydrytach i gipsach. Kryształy te praktycznie nigdy nie przekraczają rozmiarem 1 cm. Wzór chemiczny boracytu: Mg₃(B₇O₁₃)Cl. Poniżej prezentuję okazy obecne na wystawie Opis boracytu: P. Zając.

Rys geologiczny

Złoża soli kamiennej, występujące na Niżu Polskim, powstały w górnym permie (cechsztynie) około 260 min lat temu. Podczas ewaporacji (odparowania) wody morskiej w suchym i gorącym klimacie następowała precypitacja wielu minerałów solnych, m. in. halitu, który jest głównym minerałem soli kamiennej. Ponadto, w wyniku silnej subsydencji, osady solne zostały pogrążone na znaczną głębokość i przykryte młodszymi osadami mezozoiku i kenozoiku. W rejonie Kujaw złoża soli zalegają na głębokości około 6 km (Wagner, 1994, Dadlez i in., 1998). Fenomenem soli jest to, że pod wpływem wysokiego ciśnienia i temperatury na głębokości kilku km staje się ona plastyczna i wykorzystując dyslokacje tektoniczne, intruduje ku powierzchni tworząc wysady solne. W regionie kujawskim występuje 10 wysadów solnych.

Wysady Wapno i Inowrocław były eksploatowane od końca XIX wieku do II połowy XX wieku. Obecnie kopalnie te są zlikwidowane.

Wysad kłodawski jest obecnie eksploatowany do głębokości 850 metrów.
Wysady solne Góra i Mogilno są eksploatowane metodą otworową do głębokości 1750 metrów.
W wysadzie Góra znajduje się jedyny w Polsce podziemny magazyn ropy i paliw. Są to rezerwy strategiczne państwa.
W wysadzie Mogilno jest zlokalizowany podziemny magazyn gazu.