Minerały w Chęcinach. Przegląd lokalizacji

W niniejszym wpisie dokonuję przeglądu po lokalizacjach na minerały w Chęcinach. Wśród minerałów występujących w regionie kielecko-chęcińskim najbardziej rozpowszechniony jest kalcyt. Ten pospolity węglan, często obecny w formie żył w wapieniach, ze względu na ciekawe ubarwienie odznacza się tutaj licznymi walorami dekoracyjnymi oraz bywa pożądany przez kolekcjonerów.

CHĘCINY – GÓRA ZAMKOWA
Świętokrzyskie, Polska

Okazy spotykane w okolicach Chęcin, posiadające charakterystyczne różowe bądź wiśniowo-czerwone zabarwienie określane są mianem różanki. Barwa ta jest wynikiem obecności domieszek związków żelaza, reprezentowanych głównie przez hematyt. Do najciekawszych jednak okazów zaliczane są te, w których obok dominujących czerwonych barw występują również zielone bądź niebieskie, powodowane przez minerały miedzi.

Zamek Królewski w Chęcinach

W przeszłości rejon Chęcin stanowił ważny ośrodek kamieniarski, skąd pozyskiwane były ozdobne wapienie (w tym również różanki) zwane tutaj marmurami. Skały te stanowiły ważny surowiec wykorzystywany do celów architektonicznych.
Najatrakcyjniejsze okazy znane są z pobliskich odkrywek m.in. w Zelejowej, Miedziance, Rzepce i Stokówce. Nic więc dziwnego, że przemierzając Zamek w Chęcinach bez większych trudności można zauważyć wapienie z różnobarwnymi żyłami kalcytu, stanowiące elementy murów. Niektóre „kostki” aż proszą się na półkę 🙂

Tablice przed wejściem na Górę Zamkową

Zakuty w dyby miałem czas, by lepiej przyglądnąć się zamkowym murom 🙂

Przykłady różanki na chęcińskim zamku:

Azuryt na kalcycie

Wieże Zamku Królewskiego

Tablica opisująca „chęcińskie marmury”

CHĘCINY – KAMIENIOŁOM KORZECKO
Świętokrzyskie, Polska

Nieczynny kamieniołom dolomitu i kalcytu żyłowego utworzony u podnóża Góry Rzepka (356 m n.p.m.), około 1 km na południowy zachód od Chęcin. Równocześnie jest to miejsce będące rezerwatem skalnym oraz od kilku lat stanowiące Europejskie Centrum Edukacji Geologicznej czyli ośrodek naukowo-badawczy wraz z centrum konferencyjnym Uniwersytetu Warszawskiego. Wewnątrz kamieniołomu ulokowano pięć pawilonów ECEG, składających się na audytorium, sale dydaktyczne, hotele i laboratoria.

Widok na budynki Europejskiego Centrum Edukacji Geologicznej

W kamieniołomie odsłaniają się jasnoszare dolomity dewońskie, ku górze profilu przechodzące w wapienie.
Na ścianach wyrobiska widoczne są liczne spękania i uskoki tektoniczne, z którymi wiąże się mineralizacja kalcytowo-barytowo-galenowa. Genetycznie okruszcowanie związane jest z roztworami hydrotermalnymi krążącymi w permie i triasie, szczelinami spękań (Słomka, Joniec 2012).
W północno-zachodniej części pierwszego poziomu eksploatacyjnego widoczna jest żyła kalcytu o białym z różowym odcieniem zabarwieniu. Żyła ta ulega ciągłemu wietrzeniu i rozpadaniu na okruchy krystalicznego kalcytu, gromadzące się w spągu (Pabian 2015 po Fijałkowska & Fijałkowski, 1973; Sowa, 2004).
Na obszarze rezerwatu „Rzepka” znajdują się również liczne mniejsze wyrobiska związane z eksploatacją różanki oraz rud ołowiu (galeny).

Ściana kamieniołomu Korzecko

Niektóre ze znalezionych szczotek kalcytowych

Druza kalcytowa

Skała znajdująca się przed budynkiem ECEG

Szczotka kalcytowa

JAWORZNIA
Świętokrzyskie, Polska

Nieczynne kamieniołomy wapieni dewońskich zlokalizowane niecały kilometr na zachód od trasy S7 w miejscowości Jaworznia. Wyjątkowo malownicze miejsce ze względu na znaczne rozmiary odkrywki oraz ciekawy kontrast barw – obecnej na wapieniach intensywnie rdzawej terra rosy w stosunku do bogato tu porastającej zieleni. Geologicznie warte uwagi przede wszystkim jako jedyne w Górach Świętokrzyskich miejsce, gdzie na dużej powierzchni (szeroka północna ściana kamieniołomu o dł. 700 m i wys. do 50 m) występuje niezgodność kątowa, erozyjna i przekraczająca na kontakcie skał waryscyjskiego kompleksu strukturalnego (białe wapienie środkowego dewonu – 392-385 mln lat temu) ze skałami alpejskiego kompleksu strukturalnego (wiśniowobrunatne piaskowce triasu – dolny piaskowiec pstry, 251 – 249 mln lat temu)(Łodziński 2012).
Jaworznia to również różnorodność form krasowych i liczne jaskinie takie jak Duża Dziura, Gazownia, Schronisko Krótkie oraz Chelosiowa Jama, Jaskinia Jaworznicka i Jaskinia Pajęcza, będące największymi jaskiniami w Górach Świętokrzyskich.
Kompleks jaskiń stanowi rezerwat przyrody nieożywionej Chelosiowa Jama.

W obrębie naszych zainteresowań nie były jednak jaskinie a okazy kalcytu które można tutaj znaleźć. Bez większego trudu natrafiamy na wapienie z żyłami kalcytu (niektóre o ładnych różowych barwach) bądź masywne, miodowe kalcyty, podobne do tych znanych z rejonu Kadzielni.

Okaz z niespodzianką – wnętrze pomiędzy
kryształami kalcytu zamieszkiwało kilka os 🙂

Znaleziony stalaktyt

Powyższy okaz po przecięciu i wypolerowaniu

Niektóre z pozostałych okazów
(po przecięciu, przygotowane na poler. Fotografie robione „na mokro”)

Literatura:

- Łodziński M., 2012: Chelosiowa Jama. W: Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie pomników i rezerwatów przyrody nieożywionej (Słomka T., red), Wyd. AGH, Kraków, 563-566.
- Słomka T., Joniec A., 2012: Góra Rzepka. W: Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie pomników i rezerwatów przyrody nieożywionej (Słomka T., red), Wyd. AGH, Kraków, 575-577.
- Pabian G., 2015. Kierunki zagospodarowania terenów pogórniczych na przykładzie wybranych geostanowisk Wzgórz Chęcińskich – stan aktualny i perspektywy rozwoju. Przegląd Geologiczny, Tom 63, nr 8, 470-474.

Piotr Zając
realgarblog.com