ŚLĄSKIE - Muszlowce, siarka i Szarlota

W październiku 2014 r. po wielu próbach udało nam się wreszcie odwiedzić słynne hałdy w okolicach Rybnika. O „Szarlocie” i płonących hałdach słyszałem już wielokrotnie, jednak chyba najbardziej zachęcił mnie wspaniały wpis na blogu Kamyk. Jako kolekcjoner nie byłem jednak zbytnio przekonany do samych wyziewów siarkowych, a zwolennikiem skamieniałości też raczej nie jestem (wypad miał w nie obfitować). Całe szczęście, że teren potrafi zaskakiwać i w tym przypadku okazało się, że każdy znajdzie coś dla siebie…

MIKOŁÓW-MOKRE:
Ortofotomapa z cieniowaniem rzeźby terenu (geoportal.gov.pl – zmienione).
Czerwoną strzałką oznaczono kamieniołomy wapienia muszlowego

Za pierwszy punkt obraliśmy sobie kamieniołom triasowego wapienia muszlowego w okolicy Mikołowa. Obiekt mieliśmy po drodze, dlatego też postanowiliśmy sprawdzić, na ile informacje podane w internecie są zgodne z rzeczywistością (w obrębie triasowego wapienia muszlowego w kamieniołomie Mikołów-Mokre obecne są utwory krasowe z dobrze wykształconymi kryształami kalcytu CaCO₃). Lokalizacja okazała się bardzo obfita w skamieniałości, same zaś kryształy kalcytu jak na razie pozostają poza naszym zasięgiem (trafiliśmy jedynie na skrasowiałe polewy kalcytowe).

Wapienniki w pobliżu łomów:

Muszlowce:

Wapienie krynoidowe zbudowane z elementów szkieletowych liliowców:

Dendryty tlenków manganu i żelaza na powierzchniach wapieni:

Ząb jak na razie bliżej nieokreślonego właściciela

Znalezione okazy kalcytów:

Jeżowiec Echinocorys sp…a tak naprawdę kask leżący w lesie 🙂

HAŁDA SZARLOTA (KWK Rydułtowy-Anna):
Ortofotomapa z cieniowaniem rzeźby terenu (geoportal.gov.pl – zmienione).
Czerwoną strzałką oznaczono hałdę Szarlota

Szarlotę chciałem zobaczyć przede wszystkim z powodów geoturystycznych. To sztuczne wzniesienie uznawane jest za najwyższą hałdę nasypową w Europie (134 m wysokości względnej; wysokość hałdy 407 m n.p.m.; powierzchnia 37 ha; objętość 13,3 mln m³ (Szlak Zabytków Techniki)). Rozpościera się ona niczym potężny stożek wulkaniczny widoczny praktycznie z każdego miejsca w okolicy. Widok warty zobaczenia, nie spodziewałem się jednak, że trafię tam na jakieś okazy do kolekcji. Bardzo miłym zaskoczeniem była dla mnie duża ilość siarczków (piryt/markasyt) w różnych formach (nie wspominając już o skamieniałościach, których jest tu mnóstwo).

Kopalnia Węgla Kamiennego Rydułtowy-Anna

Hałda Szarlota na horyzoncie

Strefy przepalonych (zmienionych termicznie) skał karbońskich:

Siarczki na powierzchniach kamienia dołowego; niektóre w formie dendrytów
lub tzw. „słońc pirytowych„:

Turgit

Minerały ilaste w skale płonnej

Dobrze wykształcone kryształy pirytu:

Lepidodendron sp.

Calamites sp.

Rusałka pawik w październiku

Reklama reklamy…

HAŁDA RADLIŃSKA (KWK Marcel):
Ortofotomapa z cieniowaniem rzeźby terenu (geoportal.gov.pl – zmienione).
Czerwoną strzałką oznaczono hałdy radlińskie

Po atrakcjach Szarloty chcieliśmy zobaczyć jeszcze tzw. „płonące hałdy” . W tym celu wybraliśmy hałdy przy Kopalni Węgla Kamiennego Marcel. Podobnie jak Szarlota, hałdy radlińskie obfitują w bogatą faunę karbońską, jednak same siarczki nie występowały tu już w tak znacznych ilościach jak na Szarlocie (przynajmniej w tym czasie). O wyjątkowości tego miejsca stanowią natomiast znacznie liczniejsze niż na Szarlocie ekshalacje, czyli wyziewy siarkowe będące wynikiem aktywności termicznej wewnątrz hałd. Niczym na Islandii w obrębie hałd widoczne są liczne dymiące szczeliny, a w powietrzu unosi się charakterystyczny siarkowy zapach. Do głównych gazów ulatniających się do atmosfery w wyniku pożaru hałd zaliczyć możemy: dwutlenek siarki (SO₂), tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO₂), siarkowodór (H₂S), amoniak (NH₃), chlor (Cl) oraz parę wodną (H₂O)(Buchta, Molenda 2007)

Widok na Szarlotę z hałd radlińskich

Widok z hałd na Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Radlinie-Biertułtowach

Kopalnia Węgla Kamiennego Marcel

Ekshalacje:

Jedna z licznych szczelin ekshalacyjnych (zmiana zabarwienia skał na czerwony kolor
spowodowana jest oddziaływaniem termicznym)

W obrębie hałd dochodzi do powstawania nowych minerałów takich jak m.in.
siarka (S) czy salmiaki (NH4Cl)(Buchta, Molenda 2007)

Alunogen zabarwiony żelazem
(zgodnie z informacją uzyskaną od Łukasza Kruszewskiego)

Mój krótki wpis chciałbym tym razem zakończyć pewnym morałem. Przyjęło się wśród niektórych kolekcjonerów przekonanie, że szukanie nowych lokalizacji jest nieopłacalne i najlepiej wybierać miejsca dobrze już znane i rozpoznane (Szklary, Nowy Kościół, Płóczki Górne i wiele, wiele innych). Czasem jednak okazuje się, że zdając się wyłącznie na wiedzę innych tracimy interesujący temat. Oczywiście najwygodniej jest nie bawić się w błądzenie i bezpośrednio trafiać do celu, ale takie poszukiwania też bywają ciekawe.
Dlatego mimo, że bezpieczniej jest podążać utartym szlakiem, warto czasem wybrać jakąś lokalizację przez wszystkich dawno zapomnianą i nie rokującą szansy na dobre okazy…można się miło zaskoczyć.

Piotr Zając
realgarblog.com

Literatura: