METEORYTY – DOTYK KOSMOSU. Sudecki Festiwal Minerałów 2023

Meteoryty – dotyk kosmosu” to wystawa główna Sudeckiego Festiwalu Minerałów. Meteoryty fascynują ludzi od tysięcy lat, a dla znakomitej większości z nas są jedyną możliwością „dotknięcia kosmosu”. Większość meteorytów jest bardzo starych (ma 4.5 miliarda lat) i „pamiętają” powstanie Układu Słonecznego, który przemierzały przez długi czas zanim trafiły na Ziemię. Niektóre z nich pochodzą natomiast z dużo bliższych miejsc takich jak Mars czy Księżyc – co ciekawe, te o bliższym „źródle” są niezwykle rzadkie. Mało osób zdaje sobie z tego sprawę, ale z terenów Polski znanych jest aż 25 różnych spadków meteorytowych.

Na wystawie można było zobaczyć kilkaset okazów meteorytów, w tym te bardzo rzadkie z Marsa czy Księżyca, te znane od dawna jak i te zupełnie nowe (z 2023 roku), maleńkie i ogromne, ale przede wszystkim w jednym miejscu zgromadzono okazy z około 15-tu różnych spadków meteorytowych z terenu Polski. Była to najprawdopodobniej najważniejsza wystawa meteorytowa w historii naszego kraju. Patronat nad wystawą objęło Polskie Towarzystwo Meteorytowe. Zamieszczone we wpisie opisy pochodzą z wystaw oraz stron organizatorów.

Meteoryty – dotyk kosmosu. Podstawowe typy meteorytów

Meteoryty to fragmenty skalne pochodzące najczęściej z Pasa Planetoid, które dotarły do powierzchni Ziemi. Są najstarszymi znanymi skałami Układu Słonecznego – mają 4,56 miliarda lat. Ich badanie pozwala nam zrozumieć wczesne etapy formowania się naszego układu planetarnego. Wyróżniamy szereg typów meteorytów, a ich klasyfikacja opiera się na pochodzeniu oraz zmianach temperaturowych i ciśnieniowych jakie przeszły na swoich ciałach macierzystych.

Poszukiwanie meteorytów

Meteoryty spadają równomiernie na całą powierzchnię Ziemi. Najłatwiej znaleźć je zaraz po obserwowanym spadku, są to jednak sytuacje bardzo rzadkie.  W skali całego globu rocznie znajdowanych jest kilkanaście takich „nowych” meteorytów. Znakomita większość okazów to takie, których spadku nie zaobserwowano. Najłatwiej można je znaleźć na obszarach pozbawionych roślinności czyli głównie pustyniach. Do dziś sklasyfikowano około 71 tysięcy różnych meteorytów.

Polskie meteoryty

Na terenie Polski znalezionych zostało jak dotychczas 25 różnych meteorytów, na które składają się obserwowane spadki (gdy obserwujemy spadek meteorytu) oraz znaleziska (gdy spadku nie obserwowaliśmy, ale znaleźliśmy meteoryt). Najbardziej znanymi polskimi meteorytami są Półtusk, Łowiucz, Morasko czy wyjątkowo urodziwa Baszkówka. Większość z nich reprezentuje znane nam typu meteorytów, jest jednak jeden wyjątek – meteoryt Zakłodzie – niezgrupowany achondryt enstatytowy.

Kosmiczne katastrofy i Tektyty

Spadkom meteorytów na powierzchnię Ziemi towarzyszą zawsze spektakularne zjawiska świetlne i dźwiękowe, oraz fale uderzeniowe. W zależności od wielkości spadającego ciała zmienna jest skala powodowanych zniszczeń. Zazwyczaj spadki meteorytów pozostawiają po sobie jedynie niewielkie, kilkumetrowe kratery i nie powodują poważnych strat. Jednak w skrajnych przypadkach mogą nawet zmienić losy życia na Ziemi. Wielkie wymieranie na granicy kredy i paleogenu (66 mln lat temu), w trakcie którego wyginęły m.in. dinozaury, spowodowane było właśnie uderzeniem planetoidy. Jej średnicę szacuje się na około 10 km.

Jednym z najsłynniejszych współcześnie obserwowanych bolidów był meteoryt, który 15 lutego 2013 roku spadł nieopodal miasta Czelabińsk w Rosji. Powstała w wyniku jego przelotu i eksplozji fala uderzeniowa spowodowała znaczne straty – uszkodzonych zostało ponad 7500 budynków, a obrażenia odniosło ponad 1500 osób.

Tektyty to naturalne szkliwo powstałe na skutek impaktu dużego meteorytu. Roztopione pod wpływem wielkiego ciśnienia skały, wyrzucone z krateru, stygły podczas spadania, zachowując czasem charakterystyczny kształt kropli.

Mołdawity to najbardziej cenione z tektytów. Mają fantazyjną teksturę, głęboki zielony kolor i są przeźroczyste. Ich powstanie łączy się ze spadkiem meteorytu, który utworzył krater Ries na południu Niemiec. Mołdawity spotykane są głównie w południowo-zachodnich Czechach, znane są też z Niemiec oraz Polski.

Fotografie: Tomasz Zyguła, Mariusz Jodłowski i Piotr Zając
Zamieszczone we wpisie opisy pochodzą z wystaw oraz stron organizatorów
realgarblog.com

Fraza kluczowa: sudecki festiwal minerałów meteoryty – lubań | Sudecki festiwal minerałów meteoryty – wystawa w ratuszu | sudecki festiwal minerałów meteoryty – dotyk kosmosu