ALABASTER – Odmiana gipsu

Alabaster (eng. Alabaster, de. Alabastrit) jest drobnokrystaliczną odmianą gipsu o wzorze CaSO₄ x 2H₂O (skała monomineralna). Ceniony materiał rzeźbiarski, kamień ozdobny i dekoracyjny.

Alabaster
Poch.: Ruczaj, Kraków, Małopolskie, Polska
Rozmiar okazu: 20 cm x 17,5 cm, kol. Piotr Zając

Nazwa alabaster (Alabastrites lithos – kamień alabastrowy) pochodzi od egipskiego miasta Alabastros, gdzie kamień ten był eksploatowany w starożytności na potrzeby budowlane, rzeźbiarskie a nawet kosmetyczne (kosmetyki wygładzające i rozjaśniające skórę).

A. najczęściej spotykany jest w formie zbitych i masywnych buł. Często budują je różne generacje gipsu o różnym stopniu krystalizacji. Barwa alabastru jest najczęściej biała lub przeźroczysta; bywa również zabarwiany przez różne domieszki, tworząc skupienia o barwie czerwonej, szarej, żółtej, pomarańczowej a nawet niebieskiej. Posiada wszystkie cechy analogiczne do minerału z którego jest zbudowany (twardość, gęstość itd.).

Alabaster
Poch.: Ruczaj, Kraków, Małopolskie, Polska
Rozmiar okazu: 20 cm x 17,5 cm, kol. Piotr Zając

Alabaster będąc odmianą gipsu powstaje w wyniku specyficznych procesów ewaporacji. Jego genezę wiąże się z obecnością mat mikrobialnych, które pojawiały się w zbiornikach sedymentacyjnych podczas okresów rozcieńczania solanek. W przypadku mioceńskiego morza wypełniającego zapadlisko przedkarpackie, napływające wody śródlądowe powodowały rozcieńczanie zasolonych wód, oraz rozwój mat sinicowych, z których dominującym były Aphanothece (Śliwa 2009). Tworzy się również z uwodnienia anhydrytu, jak również (w końcowych etapach ewaporacji) z luźnego mułu gipsowego wypełniającego puste przestrzenie po rozpuszczających się kryształach halitu.

Z alabastru wykonuje się różne przedmioty użytkowe i ozdobne. Tworzy się z niego wazy, wazony, szkatułki, puchary, popielnice, tacki, świeczniki, amfory oraz figury, rzeźby i posągi. Używany jest również jako kamień okładzinowy. Sama nazwa często bywa błędnie używana w stosunku do innych skał używanych w rzeźbiarstwie. Mianem alabastru określa się również skały węglanowe o wysokich walorach estetycznych (bogate w kalcyt). Niekiedy nawet miesza się różne nazwy skał z alabastrem, by nadać danemu surowcowi rzeźbiarskiemu wyższej wartości (np. alabaster onyx).

Alabaster
Poch.: Łopuszka Wielka, Podkarpackie, Polska
Kol. Muzeum Geologiczne PIG-PIB w Warszawie

Główne złoża alabastru występują we Włoszech, Chinach, Bolonii, Rosji, USA, Meksyku i Kazachstanie. W Polsce znany jest z Łopuszki Wielkiej (Podkarpacie), Niwnic (Sudety) oraz Krakowa.

Alabaster
Poch.: Wola Duchacka, Kraków, Małopolskie, Polska
Kol. Piotr Zając

Alabaster
Poch.: Łopuszka Wielka, Podkarpackie, Polska

Piotr Zając
realgarblog.com

Literatura:

• Książkiewicz M., 1968: Geologia dynamiczna. Wyd. Geologiczne, Warszawa.
• Praca zbiorowa; red. Manecki A., Muszyński M., 2008: Przewodnik do petrografii. Uczelniane wydawnictwa naukowo-dydaktyczne AGH, Kraków.
• Śliwa T., 2009: Mioceńskie alabastry z zapadliska przedkarpackiego – występowanie i zastosowanie. Wydawnictwa AGH, T. 35, z. 2/1, s. 87-94.
• Żaba J., 2010: Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów. Videograf II, Chorzów.
• Szełęg E., 2010: Atlas minerałów i skał. Część 1 – minerały. Pascal, Bielsko-Biała.
• Kouřimský J., 1995: Minerały i skały ilustrowana encyklopedia. Delta, Warszawa.
• Red. Łukawski K., 1999: Skarby ziemi. Kolekcja minerałów i drogich kamieni. De Agostini Polska, Warszawa.
• www.mindat.org.