CROCOITE – Minerał Krokoit

Krokoit (eng. Crocoite, ros. Крокоит) to minerał z gromady chromianów, chromian ołowiu o wzorze PbCrO₄. Jest to rzadki minerał wtórny, z którego w 1797 roku francuski chemik Louis Nicolas Vauquelin dokonał odkrycia pierwiastku chromu. Jako pierwszy krokoit odkrył natomiast Michaił Łomonosow w 1763 roku, nazywając go „czerwoną rudą ołowiu”. Krokoit swoją nazwę zawdzięcza greckiemu krokoeis, oznaczającego szafranowy, nawiązując w ten sposób do czystej barwy tego minerału.

Cechuje się niską twardością, ok. 2,5 – 3 w skali Mohsa (łatwy do zarysowania miedzianym drutem) i dużą gęstością na pograniczu minerałów ciężkich i średnio ciężkich: 5.97 – 6.02 g/cm³. Tworzy kryształy o pokroju igiełkowym lub słupkowym, często z widocznymi pionowymi zbrużdżeniami/prążkowaniami. Kryształy krokoitu bywają wydrążone w środku (wykształcone futerałowo). Krystalizuje w układzie jednoskośnym.

Krokoit jest minerałem o charakterystycznej intensywnie czerwono-pomarańczowej (można powiedzieć ognistej) lub pomarańczowej barwie, od której zawdzięcza swoją nazwę. Rysa krokoitu na polerowanej płytce porcelanowej jest pomarańczowożółta. Połysk szklisty do diamentowego, czasami wykazujący również tłusty odcień. Jest przezroczysty do przeświecającego. Kruchy. Posiada słabą/niewyraźną łupliwość – wyraźna wg (110) oraz niewyraźna wg (001) i (100). Przełam nierówny bądź muszlowy. Wymaga ochrony przed światłem. Poddany zbyt długiemu naświetlaniu traci swoją intensywną barwę i połysk. Jest również wrażliwy na zmiany temperatury. Mogą one powodować spękania, co szczególnie widoczne jest w przypadku większych kryształów.

K. spotykany jest także w skupieniach zbitych, ziarnistych i pręcikowych lub w formie nalotów, wypryśnięć i naskorupień na innych minerałach. Jest izostrukturalny z monacytem. Najczęściej tworzy paragenezy z cerusytem i piromorfitem, czasami z wulfenitem, wanadynitem lub galeną. Może tworzyć roztwór stały / kryształy mieszane z cerusytem. Bywa, że zawiera domieszki srebra i cynku. Jest rozpuszczalny w mocnych kwasach i łatwo topliwy. Można go czyścić wodą destylowaną lub za pomocą ultradźwięków. Syntetyczne kryształy krokoitu otrzymał Manross, topiąc chlorek ołowiu z chromianem potasu, oraz Dravermann na drodze dyfuzji.

Pochodzenie

Krokoit jest minerałem wietrzeniowym związanym ze strefami utleniania siarczków ołowiu, występujących w środowisku bogatych w chrom skał ultrazasadowych lub zasadowych. Podstawowym minerałem w wyniku przemian którego dochodzi do powstania krokoitu jest galena, jednak musi ona występować wśród skał zawierających chrom, co stanowi raczej rzadkość. K. jest spotykany w złożach kruszców (głównie typu hydrotermalnego), w złożach chromitu i w obrębie żył kwarcowych.

Występowanie na świecie

Najsłynniejsze okazy krokoitu pochodzą z historycznej górniczej miejscowości Dundas w Tasmanii (Australia). Z tego rejonu dobrej jakości krokoity znane są również m.in. z kop. Red Lead, Kosminsky czy Platt Prospect. Również największy dotychczas znaleziony kryształ krokoitu pochodzi właśnie z  Dundas. Obecnie wchodzi on w skład kolekcji Edwarda Swobody w Los Angeles. Wymiary kryształu to: 11 cm x 4,5 cm

Krokoit na piromorficie
Poch.: Le Cantonnier, Nontron, Dordogne, Nouvelle-Aquitaine, Francja 
Kolekcja i fotografia: Bartlomiej Kajdas

Krokoit z vauquelinitem
Poch.: Berezovskoe złoże Au, Berezovskii, Jekaterynburg, Obwód swierdłowski, Ural, Rosja. Wym. 110 mm x 78 mm x 75 mm. Kolekcja i fotografia: Bartlomiej Kajdas

Krokoit znany jest także z obwodu swierdłowskiego na Uralu (złoże Berezovski, w tym m.in. Kop. Krokoitu i Kop. Tsvetnoi). Występuje również m.in. w Brazylii (Minas Gerais, Congonhas – Kop. Goiabeira), Rumunii (Băița i Rusca Montană), na Filipinach (Labo), Zimbabwe (Penchalong – Kop. Kings Daughter), Demokratycznej Republiki Konga (Kolwezi – Kop. Kasompi), Saksonii (Callenberg), i USA (Arizona, m.in.: Kop. Butte, Moon Anchor oraz w Kalifornii, m.in.: Kop. Eldorado czy Darwin) i w innych miejscach, w formie drobnych wypryśnięć i naskorupień.

Krokoit z kop. Adelaide

^{Na podstawie tekstu The Adelaide Mining Company Pty. Ltd. & Mandalien}

Dundas na zachodnim wybrzeżu Tasmanii słynie z licznych wystąpień krokoitu. Na tym obszarze znajduje się kilka kopalń, spośród których najbardziej znana jest dawna kopalnia srebra i ołowiu Adelaide. Po dziś dzień dostarcza ona największych i zarazem najlepszej jakości okazów krokoitu światowej klasy, wyjątkowo cenionych i rozpoznawalnych wśród kolekcjonerów. Można je podziwiać w licznych muzeach i instytucjach edukacyjnych, jak również w prywatnych kolekcjach na całym świecie. W uznaniu znaczących złóż krokoitu na terenie stanu, w 2000 roku krokoit został oficjalnie ogłoszony Mineralnym Godłem Tasmanii.

Przez ponad 30 lat właścicielem kopalni Adelaide był Frank Mihajlowits. Jego niezrównana pasja przyniosła światu jedne z najlepszych okazów krokoitu. W lipcu 2004 r. spółka The Adelaide Mining Company Pty. Ltd. (TAMC) wykupiła dzierżawę kopalni Adelaide i rozpoczęła nowy program wydobycia okazów.

Okazy krokoitu klasyfikuje się na podstawie spękań i zakończeń słupkowych/igiełkowych kryształów:

1. Klasa handlowa (niewielkie ilości lub całkowity brak zakończonych kryształów)
2. Klasa kolekcjonerska (obecność przynajmniej niektórych zakończonych kryształów krokoitu)
3. Klasa muzealna (obecne są tylko właściwie zakończone kryształy)

Występowanie w Polsce

W Polsce drobne kilkumilimetrowe kryształy krokoitu stwierdzono w obrębie triasowych dolomitów nieczynnego szybu Barbara kop. Bobrowniki w Tarnowskich Górach na Górnym Śląsku. Obecnie jest to teren tzw. „Wielkiego Kanionu Tarnogórskiego”.

Zastosowanie

Pomimo, że odkrycie chromu zostało dokonane z próbek krokoitu, to jako ruda tego metalu nie ma on zastosowania. Krokoit w niedługim czasie po jego okryciu (w kopalniach koło Jekaterynburga) szybko zyskał popularność wśród malarzy z uwagi na uzyskanie farby o żywym, pomarańczowym odcieniu. Obecnie krokoit nie ma praktycznego zastosowania. Budzi natomiast szczególne zainteresowanie wśród kolekcjonerów minerałów, a dobrze wykształcone kryształy o intensywnej barwie są bardzo cenione. Niektóre czynniki wpływające na wartości okazów krokoitu to:

• Barwa (intensywność koloru kryształów),
• Przejrzystość,
• Połysk,
• Rozmiar (długość i grubość kryształów),
• Estetyka (układ i kształt kryształów, w tym zakończenie kryształów),
• Połączenie (współwystępowanie z innymi minerałami).

Uzupełnienie tekstu w języku angielskim:

^{Authors: The Adelaide Mining Company Pty. Ltd. & Mandalien}

CROCOITE
Chemical formula: PbCrO₄ – Lead Chromate. Hardness: 2.5-3

Crocoite is a rare mineral that was first discovered in Russia and has since only been found in a small number of other locations around the world. It’s most notable occurence is Dundas region Tasmania’s West Coast, which has produced the world’s largest, best quality and greatest abudance of crocoite crystals. The name crocoite is derived from krokos, the Greek for „crocus” or „saffron”, due to its colour.

There are several mines in this area and of these Adelaide Mine is one of the most famous. Crocoite specimens from Adelaide Mine are renowned, with pieces displayed in museums and educational institutions worldwide.

Crocoite is formed through the decomposition of serpentine, stichite and galena, relasing lead and chromium into solution. The resulting mineral rich fluids will only crystallise as crocoite when certain rare conditions are met. Crocoite has a minor value as an ore of lead or chromium, however it is much more highly valued in its’s natural state for its bright orange-red colour and intricate crystal formations. It is considered by many collectors to be one of nature’s most beautiful and spectacular creations.

For more than 30 years, the Adelaide Mine was owned by Frank Mihajlowits. His dedicated collecting brought the world some of the very best crocoite specimens. In July 2004, The Adelaide Mining Company Pty. Ltd. (TAMC) purchased the Adelaide Mine lease and a new specimen mining program commenced.

Tuscon Gem Show. The World’s Best Crocoites From Adelaide Mine

In recognition of the sgnificant crocoite depostis within the state it was officially proclaimed the Mineral Emblem of Tasmania in 2000.

Crocoite specimens can be broadly classified as follows:

1. Commercial grade (few if any terminated crocoite crystals present),
2. Collector grade (at least some terminated crocoite crystals present),
3. Museum Grade (only terminated crocoite crystals present).

Some of the factors which influence crocoite specimen values are:

• Colour (the brightness of the colour),
• Clarity (the translucency of the crystals),
• Lustre (the shininess of the crystals),
• Size (the lenght and thickness of crystals),
• Aesthetics (the arreangement and shape of the crystals),
• Combination (whether there are other minerals present).

Crocoite should not be left in direct sunlight for extended periods as this can cause the colour to darken. It is also best to avoid exposure to extreme temperature changes as this can cause flaws, mainly in larger crystals.

Crocoite crystals in situ. Premierre Pocket

Piotr Zając
Autorzy uzupełnienia o kop. Adelaide, tekst w języku angielskim oraz fotografie szczotek in situ i okazów z Tuscon: The Adelaide Mining Company Pty. Ltd. & Mandalien
realgarblog.com

Literatura:

• Kouřimský J., 1995: Minerały i skały ilustrowana encyklopedia. Delta, Warszawa.
• Red. Łukawski K., 1999: Skarby ziemi. Kolekcja minerałów i drogich kamieni. De Agostini Polska, Warszawa.
• Parafiniuk J., 2019: Atlas minerałów. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
• Sorrell Ch., Sandstrom G., 1973: Rocks & Minerals of the World. Western Publishing Company Inc., Londyn.
• Tschermak G., 1900: Podręcznik mineralogii. Biblioteka przyrodnicza „Wszechświata”, Warszawa.
• Żaba J., 2010: Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów. Videograf II, Chorzów.
• http://www.mindat.org.

Źródła do uzupełnień:

• www.theadelaidemine.com
• www.facebook.com/theadelaidemine
• www.instagram.com/theadelaidemine
• youtube.com/@MandalienMusic

Fraza kluczowa: krokoite – minerał krokoit