PLAGIOKLAZY czyli nieco "koloru" na fragment grupy skaleni

Plagioklazy to trójskośne minerały z gromady glinokrzemianów zaliczane do grupy skaleni. Nazwa wywodzi się z greki: plagios – ukośny oraz klao/klan – łamię/łamać, a wiąże się kątem pomiędzy płaszczyznami łupliwości tych minerałów, która jest mniejsza od 90°. Plagioklazy to roztwór stały (kryształy mieszane) pomiędzy albitem (NaAlSi₃O₈) a anortytem (CaAl₂Si₂O₈). Minerały te tworzą nieciągły szereg izomorficzny o ogólnym wzorze – (Na,Ca)Al(Si,Al)Si₂O₈. Umownie zostały podzielone ze względu na stosunek Ab-An na poszczególne odmiany:

albit (Ab₁₀₀An – Ab₉₀An₁₀) i jego odmiany: oligoklaz (Ab₉₀An₁₀ – Ab₇₀An₃₀), andezyn (Ab₇₀An₃₀ – Ab₅₀An₅₀),
anortyt (AbAn₁₀₀ – Ab₁₀An₉₀) i jego odmiany: bytownit (Ab₁₀An₉₀ – Ab₃₀An₇₀), labrador (Ab₃₀An₇₀ – Ab₅₀An₅₀).

Poza składem chemicznym różnią się niektórymi właściwościami optycznymi oraz gęstością, która waha się w granicach 2,61 – 2,76 g/cm³.

Plagioklazy stosowane są w przemyśle ceramicznym, mają również znaczenie naukowe np. do określania warunków oraz stopnia metamorfizmu a także wykorzystywane są jako kamienie ozdobne (odmiany cechujące wyjątkowe efekty optyczne np. labradoryzacja).

Występowanie tych minerałów jest związane głównie ze skałami magmowymi oraz metamorficznymi np. gnejsy czy metasomatyczne albityty (stanowiące źródło wielu rzadkich i cennych pierwiastków), rzadko w skałach osadowych (m. in. arkozy). Przeważnie spotyka się je w skałach zasadowych np. anortozyty i gabra (odmiany o przewadze cząsteczki anortytowej), ale także obojętnych np. sjenity i kwaśnych np. granitoidy, ryolit, trachity. Albit często pojawia się w pegmatytach gdzie może występować w postaci dobrze wykształconych kryształów (również jako przezroczysty cleavelandyt) czy skałach alkalicznych jak syenity nefelinowe. Albit spotyka się również w żyłach typu alpejskiego.

Albit, mikroklin i stilbit-(Ca)
Poch.: Wekom II, Kostrza, Strzegom-Sobótka, Dolny Śląsk, Polska,
65 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Epitaksjalne zrosty przezroczystych kryształów cleavelandytu (albit) na krysztale mikroklinu
Poch.: Strzegom, Dolny Śląsk, Polska
Kol. Piotr Zając

Spessartyn na albicie z cleavelandytem
Poch.: Wushan Spessartine Mine, Tongbei, Fujian, Chiny;
58 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Występowanie plagioklazów w Polsce

Plagioklazy występują wielu rodzajach skał magmowych i metamorficznych szczególnie na terenie Dolnego Śląska.

Albit – tworzy pięknie wykształcone kryształy o długości do kilku centymetrów w druzach pegmatytów masywu Strzegom-Sobótka a także w obrębie granitu karkonoskiego (np w okolicach Jeleniej Góry i Szklarskiej Poręby). Ponadto znaleźć go można w pegmatytach strzelińskich, Górach Sowich oraz Tatrach,

Oligoklaz – spotykany w pegmatytach dolnośląskich i Górach Sowich,

Andezyn – spotykany w skałach magmowych i metamorficznych Dolnego Śląska (np. w skarnach w Gębczycach) oraz andezytach Pienin,

Labrador – jest jednym z głównych składników gabr z Woliborza i Bożkowa koło Nowej Rudy. Znajdowany jest też w okolicach Sobótki (Ślęża). Jednak największe ilości występują na znacznych głębokościach w okolicach Suwałk w postaci masywów anortozytowych (kryształy do 10 cm). Okazy wykazujące labradoryzacje pochodzą z Woliborza i masywów anortozytowych,

Bytownit – znajdowany w gabrach (np. w okolicach Nowej Rudy) i trzeciorzedowych bazaltach na Dolnych Śląsku jak również w krystalicznym podłożu NE Polski,

Anortyt – podobnie jak labrador i bytownit znajdowany jest w gabrach okolic Nowej Rudy oraz anortozytach okolic Suwałk. Ponadto kryształki ok 1 mm stwierdzono w skarnach Gór Izerskich.

Oligoklaz z centralnej partii żyły pegmatytu w Koźmicach na Dolnym Śląsku (oligoklaz stwierdzony na podstawie XRD) – 110 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Oligoklaz (kamień słoneczny)
Poch.: Góry Uluguru, Morogoro, Tanzania;
45 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Oligoklaz (kamień słoneczny)
Poch.: Góry Uluguru, Morogoro, Tanzania;
45 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Labrador
Poch.: Dobryń, Wołyń, Zhytomyr, Ukraina;
73 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Labrador
Poch.: Dobryń, Wołyń, Zhytomyr, Ukraina;
55 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Labrador
Poch.: Dobryń, Wołyń, Zhytomyr, Ukraina;
95 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Labrador
Poch.: Dobryń, Wołyń, Zhytomyr, Ukraina;
78 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Labrador
Poch.: Dobryń, Wołyń, Zhytomyr, Ukraina;
40 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Labrador
Poch.: Wołyń, Zhytomyr, Ukraina;
76 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Labrador
Poch.: Wołyń, Zhytomyr, Ukraina;
ciekawa dwukolorowa labradoryzacja, kryształ 41 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Labrador
Poch.: Wołyń, Zhytomyr,
Ukraina; 71 mm, doskonale widoczne bliźniaki polisyntetyczne w iryzującym krysztale, Kol. Grzegorz Słowik

Labrador
Poch.: Wołyń, Zhytomyr, Ukraina;
duży (135 mm) zbliźniaczony kryształ o strefowej iryzacji w anortozycie, całość 225×220 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Labrador
Poch.: Norcross, Tulear, Madagaskar;
80 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Labrador
Poch.: Norcross, Tulear, Madagaskar;
94 mm, okazy labradoru z iryzacją
o pełnej palecie barw zwane są spektrolitami
(najsłynniejsze pochodzą z Ylämaa w Finlandii), Kol. Grzegorz Słowik

Labrador
Norcross, Tulear, Madagaskar;
93 mm, Kol. Grzegorz Słowik

Źródła:

Żaba, J. 2006. Ilustrowana Encyklopedia Skał i Minerałów, Videograf II, Katowice, wydanie II,
-www.mindat.org

Grzegorz Słowik
realgarblog.com

Jeśli podobał Ci się ten wpis, kliknij w Patronite i postaw nam kawę. Dzięki wsparciu możemy tworzyć kolejne treści na blogu!

Poznaj więcej naszych artykułów z działu Mineralogia:

KORUNDY SYNTETYCZNE – Skarby z pieca. Autor: Karol Parkita

W 2010 roku otrzymałem kilkanaście okazów pochodzących z zakładu Dolina Nidy w Leszczach. Rok później stały się one przedmiotem moich badań. Okazy te są odpadami powstającymi w generatorze ciepła. Pierwotnie… ← Czytaj więcej

GRANATY – piękno i różnorodność. Autor: Grzegorz Słowik

Granaty to grupa minerałów zaliczana do gromady krzemianów wyspowych o ogólnym wzorze: X²⁺₃Z³⁺₂[SiO₄]₃, gdzie: X reprezentują pierwiastki dwuwartościowe: Ca, Mg, Fe, Mn; a Z to pierwiastki trójwartościowe… ← Czytaj więcej