SWOSZOWICE – Śladami górnictwa siarkowego
Wygląda na to, że skoro nie mam własnego samochodu to jestem trochę skazany na miejscówki znajdujące się blisko Krakowa. Wszyscy moi znajomi się porozjeżdżali, nikt nic nie proponował, więc musiałem szukać lokalizacji do których można dojechać busem lub MPK. Nie wyszło mi to chyba na złe, bo dzięki temu mogłem odwiedzić Swoszowice do których wybieram się już od kilku lat. Zobaczyć uzdrowisko? Tak, ale nieco inaczej…śladami górnictwa siarkowego.
SWOSZOWICE — stan na maj 2014 roku
Dzielnica X Swoszowice, Kraków, Małopolskie, Polska
Relacje z wypraw terenowych; #Realgarwterenie
Uzdrowisko w Swoszowicach – tablica w Muzeum Przemysłu
Siarkowego w Tarnobrzegu
Swoszowice to dawna wieś położona w południowej Polsce w województwie małopolskim. Aktualnie stanowi ona część Krakowa wchodząc w skład dziesiątej dzielnicy miasta (Dzielnica X Swoszowice). Swoszowice znane są dziś przede wszystkim z uzdrowiska i wód siarczanowych, jednak mało kto wie, że działała tutaj pierwsza na ziemiach polskich kopalnia siarki.
Rozwój alchemii i wynalezienie prochu strzelniczego w XIV wieku spowodowało znaczny wzrost zapotrzebowania na siarkę. Około 1425 roku na mocy przywileju wydanego przez króla Władysława Jagiełłę rozpoczęto w Swoszowicach prace poszukiwawcze i eksploatację siarki. Data ta rozpoczyna wielowiekową tradycję górnictwa podziemnego siarki w Polsce, która będzie trwała aż do połowy XX wieku, czyli zamknięcia ostatniej podziemnej kopalni siarki w Posądzy.
Kopalnie siarki w dawnej Polsce – tablica w Muzeum Przemysłu
Siarkowego w Tarnobrzegu
Swoszowice mogą się poszczycić nie tylko pierwszą kopalnią siarki w Polsce, ale również najdłużej prowadzoną eksploatacją. Złoże swoszowickie eksploatowane było przez niemal 500 lat, aż do zamknięcia kopalni w roku 1884. Jej najintensywniejszy rozkwit przypada na połowę XIX wieku, gdy produkcja rudy siarkowej wynosiła 1200 ton rocznie, co w tym czasie stanowiło prawie pełne zapotrzebowania Austrii na siarkę.
Kopalnie siarki w dawnej Polsce – tablica w Muzeum Przemysłu
Siarkowego w Tarnobrzegu
Tablica przed Parkiem Zdrojowym
Zwiedzając Swoszowice obrałem sobie dwa główne cele: Park Zdrojowy wraz z źródłami oraz najbardziej rozpoznawalne hałdy; Karol i Teresa.
Mapa topograficzna Swoszowic z oznaczeniem miejsc które odwiedziłem (geoportal.gov.pl – zmienione)
1 – Park Zdrojowy, 2 – Źródło główne (Zdrój Główny), 3 – Źródło Napoleon,
4 – Hałda Karol, 5 – Hałda Teresa
PARK ZDROJOWY (1),
Ulica Kąpielowa
Drzewo w Parku Zdrojowym
Hałda w Parku Zdrojowym
Materiał widoczny na hałdach
Obszar Swoszowic, a w szczególności Parku Zdrojowego pokryty jest licznymi hałdami. Materiał je budujący pochodzi z tzw. „huty siarczanej” działającej w Swoszowicach już od XVI wieku. W krajobrazie Swoszowic nie zachowały się niestety dawne szyby kopalniane (w roku 1848 było ich aż 23), ale pozostały hałdy będące dziś dla większości mieszkańców już jedynie wzgórzami, które można powoli zagospodarowywać (niektórzy stawiają nawet domy).
Uzdrowisko Swoszowice
ŹRÓDŁO GŁÓWNE (ZDRÓJ GŁÓWNY)(2), ŹRÓDŁO NAPOLEON (3)
W Swoszowicach istnieją dwa źródła wody mineralnej: Zdrój Główny i Napoleon.
Zdrój Główny znajduje się na terenie Parku Zdrojowego w pobliżu uzdrowiska. Jest to źródło o wysokiej wydajności, a zakład kąpielowy zasilany jest wyłącznie wodą mineralną z tego ujęcia. Wypływa ono z zawalonej sztolni odwodnieniowej, której portal znajduje się prawdopodobnie kilkanaście metrów powyżej dzisiejszego wypływu. Dostęp do wody zapewnia artezyjska studnia szybowa o głębokości 10,4 m przykryta drewnianym budynkiem z kamiennym podmurowaniem.
Woda ze źródła jest wodą mineralną o charakterze chemicznym siarczanowo-wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowym z dodatkiem H2S. Mineralizacja wynosi 2,64 g/dm3, zawartość H2S: 62,8 mg/dm3 (Rajchel 1998).
Zasoby eksploatacyjne źródła wynoszą 6.0 m3/h
Podstawowe składniki stałe rozpuszczone w swoszowickich wodach (www.uzdrowisko.krakow.pl)
Ca2+ 523,60 mg/dm3
Mg2+ 94,37 mg/dm3
Na+ 42,82 mg/dm3
K+ 8,95 mg/dm3
NH4+ 9,26 mg/dm3
SO42 1181,00 mg/dm3
HCO3 601,40 mg/dm3
Cl 13,00 mg/dm3
Źródło główne w Parku Zdrojowym
Białe i różowe naloty w obrębie strumienia pochodzą od bakterii siarkowych.
Barwa kolonii bakterii jest uzależniona od ilości H2S
i warunków naświetlania (Rajchel 2000)
Źródło Napoleon przy ulicy Borowinowej
Źródło Napoleon stanowi naturalny wypływ powierzchniowy z wylotu
dawnej sztolni odwadniającej kopalnię siarki
Podobnie jak w źródle głównym na powierzchni strumienia źródła Napoleon widoczne są białe naloty utworzone przez kolonie bakterii siarkowych. W powietrzu unosi się charakterystyczny zapach siarkowodoru.
Źródło jest obecnie nieeksploatowane. Jego zasoby wynoszą 0,16 m3/h
HAŁDA KAROL (4),
Idąc ulicą Merkuriusza Polskiego w jednym z ogródków zauważyłem alabastry
Hałda Karol znajduje się w rejonie ulic Stawisko i Myślenickiej
Hałda Karol
Widok na hałdę od strony ulicy Stawisko
Materiał skalny na hałdzie Karol pochodzący z „huty siarczanej”
Widok z północnej strony hałdy gdzie aktualnie trwa budowa marketu Lewiatan
HAŁDA TERESA (5),
Widok na hałdę od strony ulicy Jeździeckiej. Widoczne zagospodarowywanie hałdy
Skrasowiały wapień znaleziony na hałdzie
Wygląda na to, że Swoszowice staną się jednym z moich ulubionych miejsc. Spędzając tam dwa dni zdążyłem jedynie dotknąć tematu, który wydaje się być niesamowicie obszerny. Mam w tym swój cel; zdobyć do kolekcji okazy siarki ze Swoszowic. Planuję pogrzebać jeszcze w literaturze, a także odwiedzić Zamek Żupny w Wieliczce, gdzie znajduje się mapa dawnych wyrobisk w Swoszowicach. Jeśli zaś chodzi o okazy to jest już mały sukces, którym się mogę pochwalić:
Okaz znaleziony na hałdzie Teresa. Wapień wypełniony przez mineralizację siarczanową – najprawdopodobniej baryt lub celestyn. W centrum jeden większy, kilkumilimetrowy kryształ o lekko miodowej barwie (fotografia nr 2).
Na koniec, w formie uzupełnienia wpisu dorzucam plan kopalni oraz niektóre ze swoszowickich okazów, które można oglądać w muzeum geologicznym PAN w Krakowie:
Plan kopalni w Swoszowicach z 1829 roku – tablica w Muzeum Przemysłu
Siarkowego w Tarnobrzegu. Niestety fotografia słabej jakości, ale przy najbliższej okazji uzupełnię wpis o odpowiednie zdjęcia
Margiel z kryształami barytu ze Swoszowic
Okaz prezentowany w Muzeum geologicznym PAN – Kraków, ul. Sanacka
Wapień osiarkowany ze Swoszowic
Okaz prezentowany w Muzeum geologicznym PAN – Kraków, ul. Sanacka
Piotr Zając
realgarblog.com
Literatura:
- Porwisz B. Szlakiem wód leczniczych i termalnych w Małopolsce. Wydawnictwo Kartograficzne „Compass”, Kraków 2013
- Rajchel L., 1998. Wody mineralne i akratopegi Krakowa. Przegląd Geologiczny 46/11: 1139-1145
- Rajchel L., 1999. Historia i teraźniejszość wód mineralnych Krakowa. Aura. 1/99: 20-23
- Rajchel L., Rajchel J. & Wołowski K., 2002. Microorganismus in selected sulphuric sprongs of the Polish Carpathians. Geological Quarterly, 46/2: 189-198
- http://geoportal.gov.pl
- http://geotyda.pl
- http://dzielnica10.krakow.pl
Poznaj pozostałe wpisy na blogu REALGAR:
▪ KOPALNIA W POSĄDZY – Zapomniane dziedzictwo siarkowe
▪ PERŁY JANINY czyli o wyjątkowej kolekcji Pawła Siudy i libiąskich Skittlesach
▪ REGULICE – co wulkanizm ma do ametystów i agatów?
▪ INKLUZJE czyli o tym co w krysztale zamknięte
▪ RUDNO – O melafirach, heulandycie i agatach
▪ ODRA – Katastrofa ekologiczna, a wody kopalniane
#swoszowicekopalnia #swoszowicegórnictwo #hałdyswoszowice #swoszowiceminerały #swoszowiceuzdrowisko #swoszowiceparkzdrojowy
Fraza kluczowa: Swoszowice Uzdrowisko – źródło Napoleon | Swoszowice Uzdrowisko – wypływ z wylotu sztolni odwadniającej kopalnię siarki | Swoszowice Uzdrowisko – huta siarczana
