ISLANDIA – Od wulkanów do minerałów
„Wycieczka do krainy ognia i lodu, Islandia” to chyba znane wszystkim, dość mocno oklepane już hasło biur podróży. Planując podróż na Islandię nie sposób prędzej czy później się z nim nie zderzyć. Jest ono nie tylko popularne, ale również zawiera obraz tego, co najbardziej charakterystyczne dla Islandii. Dla nas, geologów, jest to jednak wyprawa o nieco innym wymiarze, bo Islandia to również (a może przede wszystkim) kraina w której rodzi się Ziemia. Natura sprawia, że możemy tam być naocznymi świadkami tych narodzin, poczuć bijący z jej wnętrza żar, oraz zapach siarkowych wyziewów, a także stanąć jednocześnie na dwóch płytach kontynentalnych. Wyprawa w takie miejsca to oczywista gratka dla każdego pasjonata geologii i spektakularnych zjawisk, które towarzyszą “rozciąganiu się” skorupy ziemskiej w strefie ryftu. Wulkany, gejzery, wodospady, czarne plaże, ogromne powierzchnie pokryte pumeksem czy obsydianem, a także inne malownicze krajobrazy rzeźbione działalnością “ognia i lodu” – to jedne z wielu atrakcji, które serwuje nam natura Islandii. Naturę tę człowiek skrzętnie wykorzystał, zaprzęgając energię geotermalną (ok. 28,91%) i energię rzek spływających z lądolodów (ok. 71,03%). Wisienką na torcie są zorze polarne.
Tekst Karola Parkity
…WCIĄŻ KOCHAM CIĘ JAK ISLANDIĘ
We wrześniu 2022, po 12 latach od mojej ostatniej wizyty na Islandii, nareszcie udało mi się tam wrócić i ponownie odwiedzić znajome miejsca, a także poznać wcześniej zupełnie mi nieznane. Pierwszy dzień (22.09.2022 r.) to lądowanie w Keflaviku (z którego odbierała nas żona mojego kuzyna) i po odpoczynku, wypożyczenie auta. Załączona mapka (jak również kolejne w dalszej części) przedstawia przebyte trasy i odwiedzone miejsca. Będą mogły Wam pomóc, jeśli kiedykolwiek zaplanujecie geoturystyczne podróżowanie po Islandii.
ZŁOTY KRĄG
Golden Circle (Złoty Krąg albo is. Gullni hringurinn) to nazwa trasy turystycznej w południowo-zachodniej Islandii, obejmującej główne atrakcje turystyczne tej części wyspy. Można do nich dotrzeć w ciągu jednego dnia ze stolicy kraju Reykjavíku. Tak mówi Wikipedia, a ja (jak wynika z załączonej powyżej grafiki) potwierdziłem. Jazda do Þingvellir (czyt. Fingwetlir) z Reykjavíku trwała ok. 1,5 h. Do trzech najważniejszych atrakcji turystycznych Złotego Kręgu zalicza się:
◾ Park Narodowy Þingvellir, interesujący ze względu na geologię i historyczne znaczenie dla Islandczyków, wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO,
◾ Dolinę Haukadalur, znaną z aktywności geotermalnej, w szczególności gejzery Geysir i Strokkur,
◾ Wodospad Gullfoss (czyt. Gutlfos) na rzece Hvítá.
Kierując się w stronę wodospadu Gullfoss, po drodze znajduje się kolejna z największych atrakcji Islandii, czyli aktywny i zarazem największy gejzer – Strokkur (około 30-40 min. jazdy od Þingvellir). Wybucha on co około 5 do 15 minut, na wysokość do 30 m. Polecam przejść się po okolicznych górach znajdujących się nad polem gejzerów, można stamtąd podziwiać całą okolicę. Dodatkowo, w tym miejscu można znaleźć leżące luzem nawary krzemionkowe (fotografia poniżej).
Nawary krzemionkowe (gejzeryty) to skały osadowe, tworzące się przy wypływach na powierzchnię ciepłych wód juwenilnych. Wydzielają się z gorących źródeł wskutek spadku ciśnienia i temperatury.
Pole gejzerów widziane z okolicznych wzniesień
Jedziemy dalej; kieruję się na północ do wodospadu Gullfoss – „Złoty Wodospad”. Wodospad znajduje się na rzece Hvítá i składa się z dwóch kaskad. Pierwsza mierzy 11 metrów, druga, położona pod kątem w stosunku do pierwszej, ma wysokość 21 metrów. W każdej sekundzie przepływa przez niego 110 metrów sześciennych wody.
Wodospad Gullfoss i widoczne dwie kaskady
Wracając do Keflaviku, po drodze odwiedzamy wulkan Kerið (czyt. Kerid). W kraterze wulkanu znajduje się jezioro wulkaniczne o długości 270 m, oraz szerokości 170 m i głębokości 55 m. Co ciekawe, woda w kraterze nie jest tam utrzymywana, ale odpowiada dokładnie poziomowi zwierciadła wód powierzchniowych.
Jezioro wulkaniczne w kraterze wulkanu Kerið
Zachód słońca w okolicach wulkanu Kerið
WODOSPAD SELJALANDSFOSS I WULKAN EYJAFJALLAJÖKUL
23 września wyruszamy na dwudniową wycieczkę w południową część wyspy. Celem był wodospad Seljalandsfoss do którego dotarliśmy po około 2 godzinach podróży z Keflaviku. Wodospad znajduje się na rzece Seljalandsá, która wypływa z lodowca Eyjafjallajökull (czyt. Ejafjatlajoktl). W dalszej części dnia udaliśmy się w pieszą wycieczkę pod sam wulkan Eyjafjallajökull, a precyzyjniej, w miejsce gdzie 12 lat temu nastąpił główny spływ lawiny błotnej w związku z erupcją wulkanu znajdującego się pod lodowcem. Do pewnego momentu pod wulkan można podjechać zwykłym autem, ale my nie mieliśmy auta terenowego z napędem 4×4, więc zostawiliśmy je na parkingu w okolicy wodospadu Nauthúsagil. Nie polecam próby dalszej jazdy, gdy ma się nieodpowiednie auto. Parę kilometrów dalej znajdują się rzeczki lodowcowe, których nie da się przejechać.
Niektóre strumienie spływające z lodowca Eyjafjallajökull były niestety na tyle szerokie, że nie dało się ich przeskoczyć. Czekało mnie zatem islandzkie morsowanie, czyli przejście lodowatej rzeki bosymi stopami.
Cała wyprawa tego dnia trwała do zachodu słońca, a jej zwieńczeniem był nocleg pod wulkanem.
PARK NARODOWY SKAFTAFELL I LODOWIEC VATNAJOKULL
Kolejnego dnia, spod wulkanu wyruszyliśmy do Parku Narodowego Skaftafell. Po drodze zatrzymaliśmy się na plaży Reynisfjara, słynącej z fantastycznych bazaltowych formacji skalnych, czarnego piasku i wyjątkowego, mrocznego klimatu tego miejsca. Reynisfjara jest tak popularna, że wielokrotnie stanowiła scenerię dla różnych filmów i seriali, jak np. „Gra o Tron”. Nieopodal plaży wystają z morza poszarpane skały bazaltowe, które według legendy są zamienionymi w kamień trollami.
Słupy bazaltowe na plaży Reynisfjara
Teren Parku Narodowego Skaftafell niemal w całości pokrywa największy islandzki lodowiec Vatnajokull. Przedpole lodowca jest poprzecinane licznymi ciekami wodnymi, a resztę krajobrazu dopełnia kamienista pustynia.
Przedpole lodowca stanowią osady kamienisto-żwirowe złożone głównie z bazaltów z niewielkim dodatkiem łupków pstrych. W tym rejonie spodziewałem się znaleźć bazalty poprzecinane biało-niebieskimi żyłkami krzemionki (onyksu). Tak więc…
Polecam spędzić chwilę w okolicy lodowca i rozejrzeć się za wymienionymi wyżej onyksami. Znaleźć można także bazalty, których pustki i spękania wypełniają różne minerały z grupy zeolitów.
Morena boczna oraz jęzor lodowca Vatnajokull
AKRANES I NORÐURÁ
24 września przez niecałe trzy dni rozszalał się sztorm nad południową i wschodnią częścią wyspy. Plany noclegu w aucie wiązałyby się z chorobą morską, a dodatkowo możliwością jego uszkodzenia przez niesione odłamki skał. Po wizycie w Skaftafell, nastąpił powrót tego samego dnia wieczorem do Keflaviku.
25 września zaplanowaliśmy wyjazd w miejsca, w których można było spodziewać się ciekawych wystąpień minerałów charakterystycznych dla tych rejonów Islandii. Pierwsza z lokalizacji znajduje się w okolicy miasteczka Akranes.
SZCZOTKI KWARCOWE REJONU AKRANES
Na uproszczonej mapie geologicznej Islandii (Sæmundsson, et al., 2002) niebieskimi okręgami oznaczyłem miejsca, z których pozyskano najwięcej okazów minerałów, zarówno zeolitów jaki i krzemionki pod różną postacią. Z mapy wynika, że te lokalizacje znajdują się w obrębie trzeciorzędowych i wczesno-plejstoceńskich formacji bazaltowych, które są relatywnie starsze od innych skał znajdujących się bliżej strefy ryftu i wzmożonej działalności wulkanów. Bazalty te charakteryzują się silnymi spękaniami oraz pęcherzykowatą/migdałowcową strukturą. Dzięki temu oraz migracji gorących roztworów wiele minerałów ulegało wytrąceniu w powstałych pustkach skalnych.
Powyższe, przydrożne odsłonięcie wysokości do około 4 m zbudowane jest ze spękanych bazaltów. Spękania najczęściej wypełnia w nich krzemionka (kwarc, chalcedon) oraz kalcyt.
Druza zbudowana z kryształów kwarcu oraz kalcytu
Chalcedon o błękitnym zabarwieniu z okolic Arkanes
Przykładowe okazy szczotek kwarcowych z kalcytem, oraz błękitny chalcedon z okolic miasteczka Akranes. Na niektórych okazach z okolic Akranes można również dostrzec niewielkie (maksymalnie 2-3 mm) syderyty groniaste (fotografia archiwalna poniżej).
ZEOLITY W DOLINIE RZEKI NORÐURÁ
Kolejne miejsce w którym zatrzymaliśmy się znajdowało się w dolinie rzeki Norðurá, gdzie spodziewaliśmy się znaleźć parę odmian zeolitów.
Dolinę wypełniały mniej lub bardziej obtoczone otoczaki bazaltowe, z licznymi migdałami wypełnionymi przez minerały grupy zeolitów. Najpowszechniej w takiej formie występują tam Chabazyt i Garronit. Zdarza się również oliwin, jednak bardziej wyerodowany niż w młodszych bazaltach.
Migdał w bazaltoidzie (ok. 3 cm) wypełniony przez Chabazyt i Garronit. Dolina rzeki Norðurá
Badania próbek minerałów z roku 2010 z tej lokalizacji potwierdzają jednoznacznie występowanie Chabazytu, Garronitu oraz Stilbitu. Dyfragtogramy poniżej:
Poza wyżej wymienionymi, we wskazanym rejonie występują również Thomsonit i Analcym (obecność potwierdzona badaniami w 2010 roku).
Dyfraktorgam Thomsonitu
Dyfraktorgam Analcym + Albit
WULKAN FAGRADALSFJALL
Na ostatni dzień islandzkiej wycieczki zostawiliśmy sobie wisienkę na torcie, czyli wulkan Fagradalsfjall (wymowa:ˈfaɣratalsˌfjatl̥), którego erupcja nastąpiła w marcu 2021 roku. Obecnie wulkan znacząco przycichł i nie obserwuje się już wypływu lawy. Region jednak dalej wypełnia woń gazów wulkanicznych, które bardziej przypominają smród smogu, niż znane z innych regionów, siarkowe wyziewy. Niektóre gazy wulkaniczne stanowią śmiertelne zagrożenie i przy bezwietrznej pogodzie, przebywanie w dolinach (takich jak na fotografii poniżej) może być niebezpieczne. Nas po parunastu minutach rozbolały głowy i na tym się na szczęście zakończyło.
Dolina wypełniona stygnącą lawą z wulkanu Fagradalsfjall
Widok na sam stożek wulkanu Fagradalsfjall
Z bocznych części już zastygłego jęzora lawy można odłupać kawałek bazaltowej lawy. Jak widać na poniższej fotografii, bazalt jest bogaty w kryształy oliwinu o wielkości maksymalnie do 3-4 mm.
Bazalt z fenokryształami oliwinu. Okolice wulkanu Fagradalsfjall
Reasumując…to co, ciekawa ta Islandia?
Islandia to kierunek dla każdego, kto kocha skąpane we mgle krajobrazy; wycieczka obowiązkowa dla miłośników surowych widoków, często sprawiających wrażenie świata Środziemia z trylogii J.R.R. Tolkiena. Dla geologa to jeszcze coś ponad to…żaden pasjonat minerałów i skał nie wróci stamtąd z pustymi rękoma, a tamtejsze służby lotniskowe już przywykły do widoku bagażu wypełnionego po brzegi okazami, co wzbudza ich uśmiech (politowania ?).
Islandia to również wiele atrakcji turystycznych, cieplic czy basenów, których opis ze względu na charakter publikacji, pozwoliłem sobie pominąć. Zarówno dla rodzin z dziećmi, jak i grupy znajomych, Islandia jest bardzo ciekawym kierunkiem, zdecydowanie poszerzającym wiedzę na temat tego, jak kiedyś mógł wyglądać chociażby obszar Polski, po którym miliony lat temu przetoczyły się potężne lodowce oraz wybuchały wulkany.
Powyższy artykuł nie jest sponsorowany przez rząd Islandii 🙂
Tekst i fotografie: K. Parkita
Wpis i uzupełnienia: P. Zając
realgarblog.com
Poznaj pozostałe wpisy na blogu REALGAR:
▪ KOPALNIA W POSĄDZY – Zapomniane dziedzictwo siarkowe
▪ PERŁY JANINY czyli o wyjątkowej kolekcji Pawła Siudy i libiąskich Skittlesach
▪ REGULICE – co wulkanizm ma do ametystów i agatów?
▪ INKLUZJE czyli o tym co w krysztale zamknięte
▪ RUDNO – O melafirach, heulandycie i agatach
▪ ODRA – Katastrofa ekologiczna, a wody kopalniane
Literatura:
▪ Sæmundsson K, et al., 2002. Icelandic rocks and minerals. Mál og menning.
Fraza kluczowa: Islandia wycieczka – Złoty Krąg | Islandia wycieczka – w poszukiwaniu minerałów | Islandia wycieczka – wulkan Fagradalsfjall | Islandia wycieczka – słupy bazaltowe na plaży Reynisfjara | Islandia wycieczka – lodowiec Vatnajokull
Jeden komentarz
Pingback: