SALINA. Sól po rumuńsku

Pierwsze skojarzenia z Rumunią? Dracula, siedmiogrodzkie kościoły warowne, drewniane cerkwie Marmaroszu i Bukoviny, trasa Transfogaraska czy folkowa muzyka Sandu Ciorba? Dla mnie osobiście będzie to potężny, tysiąckilometrowy Łuk Karpat. Jakiś czas temu zachęcałem Was do podróży do czeskiej Ostrawy, gdzie można zobaczyć karbońskie pokłady węgla na powierzchni ziemi. Dziś zapraszam na wycieczkę nieco dalszą, ale równie „przyziemną”. Dziś chcę Wam skojarzyć Rumunię z solą. Czas polizać solne wzgórza.

Rumunia nie wyróżnia się jako kraj o szczególnie bogatych zasobach ewaporatów. Zasoby bilansowe Rumunii to ok. 12 mld ton soli kamiennej, co przy rocznym wydobyciu 2 mln ton (2018 r), zaspokaja zasoby tego kraju na setki lat (dla porównania polskie zasoby to 90 mld ton). Złoża soli kamiennej w Rumunii są usytuowane zaskakująco… równomiernie. I jest ich aż 190. To sole mioceńskie, ulokowane po obu stronach Karpat, utworzone w wyniku ciepłego klimatu i orogenezy alpejskiej, przez tę orogenezę wypiętrzone i zdeformowane. Zamykające się i odparowujące baseny Paratetydy (północnej, częściowo izolowanej części oceanu Tedyta) w warunkach gorącego, suchego klimatu powodowały osadzanie się ewaporatów.

Świetnie prezentuje to powyższa mapa, na której białym kolorem zaznaczono złoża soli, a w skali szarości pokazano wysokość nad poziomem morza. Sól znajduje się na podobnej wysokości – 300-700 m n.p.m., wzdłuż Łuku Karpat [2]. Mimo że zasoby nie są rekordowe, rumuńskie złoża są wyjątkowo łatwe w eksploatacji. Z tego też względu pozyskanie soli na tym obszarze datuje się już na początek neolitu – 6000 lat p.n.e. [2], a z pewnością zorganizowane wydobycie i handel prowadzono już tutaj w czasach rzymskich [3].

Wydobycie

Sól kamienną z uwagi na swą dużą plastyczność oraz spoistość jednocześnie, często eksploatuje się rozcinając złoże dużymi komorami. Kilkaset lat temu, przy jednoczesnym rozwoju technik górniczych ale bez materiałów wybuchowych, sól wydobywano w komorach dzwonowych. Obecnie wybiera się ją komorowo, tworząc ogromne sale o wymiarach np. 12 m szerokości x 20 m wysokości x kilkaset m długości, pozostawiając filary ochronne o wymiarach ok. 30-40 m (sposób udostępnienia złoża jest każdorazowo zależny od specyfiki złoża).

Sposoby udostępniania złoża soli.

Całkowite wydobycie soli kamiennej w Rumunii realizuje częściowo sprywatyzowana po przemianach polityczno-gospodarczych w ’89 r. spółka Salrom. Eksploatację prowadzi obecnie w siedmiu kopalniach podziemnych – Slănic, Râmnicu Vâlcea, Salina Târgu Ocna, Salina Cacica, Salina Ocna Dej, Salina Ocna Mureș, Salina Praid [6]. Największą z nich jest ta ostatnia – Salina Praid; złoże soli stanowiące jeden z największych masywów soli kamiennej w Europie, o lekko eliptycznym kształcie i średnicach: 1,2 km, 1,4 km, oraz głębokości 2700 m. Aż sześć kopalń jest udostępnionych turystycznie, a dzięki rozlokowaniu ich na obszarze całej Rumunii, spędzając wakacje w tym pięknym kraju zawsze do którejś będzie blisko. Każda „salina” zasługuje na oddzielny opis na blogu, ale są powody dla których ta najsłynniejsza, Turda jest przedmiotem dzisiejszego wpisu.

Salina Turda

W samym sercu Transylwanii, niespełna 30 km od przepięknej stolicy Siedmiogrodu, Klużu, znajduje się najsłynniejsza i najpiękniejsza rumuńska kopalnia soli, uznana przez Business Insider za jeden z siedmiu cudów Rumunii – Salina Turda. Kopalnia ta była eksploatowana do 1932 roku, a w kolejnych latach pełniła funkcję schronu, magazynu oraz dojrzewalni serów. Po przemianach gospodarczych została udostępniona dla turystów.

Zwiedzanie rozpoczyna się od kilometrowego korytarza im. Franciszka Józefa, prowadzącego w głąb solnego diapiru* o miąższości około 250 m i całkowitej głębokości około 1200 m. To dawny korytarz transportowy, którym wydobywano urobek na powierzchnię. Pierwszą atrakcją jest balkon nad komorą Józef (sama komora jest niedostępna), z którego przechodzi się do niewielkiej, ortogonalnej komory echa, słynącej ze znakomitej akustyki. Kolejna komora – Rudolf – jest największą i najbardziej okazałą spośród udostępnionych. Wydrążono ją nieco później, po 1864 roku i w przeciwieństwie do „Teresy”, „Józefa” czy „Antona” ma nowocześniejszy, trapezowy przekrój zamiast dzwonowego. Jej wysokość wynosi aż 40 m.

Aranżacja pod kątem udostępnienia turystycznie kopalni Salina Turda, przeprowadzona w latach 2009-2010 sprawia, że to jedna z najciekawszych i najpiękniejszych rzeczy, jakie zobaczycie w Rumunii. Z galerii rozciągającej się kilkadziesiąt metrów ponad spągiem można podziwiać niesamowitą kubaturę dwóch komór dzwonowych – echa oraz Teresa (z zachwycającym czarnym jeziorem na jej dnie). Ta kolosalność i ogrom przestrzeni zdecydowanie odróżnia tę kopalnie od polskich atrakcji tego typu – kopalni w Wieliczce czy Bochni.

Iluminacje w komorze Rudolf.

To, co robi największe wrażenie, to fenomenalna iluminacja wnętrza kopalni. Czarna, nieprzenikniona tafla słonej wody kontrastująca z zimnym, białym światłem i rozświetlonymi budynkami, stojącymi na solnej wyspie. Koło młyńskie, plac zabaw, stanowisko do mini-golfa; całość zamknięta w wielkiej komorze o grafitowych ścianach, gdzie warstewki białego halitu przeplatają się z ciemnoszarą, zailoną solą.

Dla tych, którzy mają w zwyczaju zwracać uwagę na coś więcej, niż tylko przyciągające wzrok efekty świetlne, na równo ociosanych ścianach widoczne są liczne formy ciągłej tektoniki plastycznych soli. Górotwór nadal „pracuje”, a sól w kopalni Salina Turda wciąż podlega deformacjom i powolnym przemieszczeniom.

Muntele de Sare, czyli nie tylko pod ziemią

Tak łatwo rozpuszczalną substancję jak halit, można zobaczyć również na powierzchni. Sto trzydzieści km na wschód od Turdy, w niewielkim uzdrowisku Sovata (w okręgu Mureș) znajduje się park, którego główną atrakcję stanowi jezioro Ursa, wraz z niewielkim szczytem Muntele de Sare, pozostałością solnego diapiru*, w który wcięła się dolina erozyjna potoków. Jest to po prostu (jak też wynika z nazwy) solne wzgórze, w którym spływające po powierzchni deszcze tworzą małoskalowe i bardzo malownicze zjawiska krasowe. Na powierzchni wzgórza widoczne są liczne żłobki i żebra krasowe, a w mniej wyeksponowanych zboczach również można zobaczyć charakterystyczne dla halotektoniki i solnych diapirów struktury skał.

Znajdujące się nieopodal jezioro Ursa jest przyrodniczą osobliwością. Powstało ono dokładnie 27 maja 1875 roku podczas burzy, gdy wezbrane wody spowodowały zawał w starej kopalni i wypełniły go wodą [5]. Lacul Ursa jest jeziorem (co tutaj oczywiste) słonym, ale dopływają do niego wody słodkie. Unosząc się na powierzchni, ponad gęstszymi wodami słonymi izolują one dolne warstwy, uniemożliwiając utratę zgromadzonego w nich ciepła. Kilkunastocentymetrowa warstewka słodkiej wody powoduje lokalny efekt cieplarniany – jest to zjawisko heliotermiczne. Lacul Ursa jest największym na świecie jeziorem, w którym występuje to zjawisko. Zanim ta ciekawa właściwość została zniszczona przez kąpiele kuracjuszy w badaniach przeprowadzanych w XIX w., woda w jeziorze osiągała temperatury nawet 70°C. Dziś dochodzi do 40°C [5].

Posłowie

Przekształcenie wyeksploatowanej już kopalni soli na atrakcję turystyczno-sanatoryjną nie jest pomysłem świeżym, bo przecież kończy tak większość tego typu obiektów. W niektórych nawet (np. kopalnia soli Kłodawa) wydobycie rozwija się równolegle do turystyki. Dlaczego więc wpis na blogu o Salina Turda? Nietypowość polega tutaj na bardzo ciekawie przygotowanej grze światłem i futurystycznych iluminacjach, za pośrednictwem których kopalnia wiele zyskuje na atrakcyjności, a sól prezentowana jest tutaj zupełnie inaczej, niż zdążyliśmy przywyknąć. Jest to coś zdecydowanie warte zobaczenia, dlatego też dzisiejszym tekstem chciałem Was do tego zachęcić. Rumunia zaskakuje, ma wiele do zaoferowania. Warto ją odkrywać.

Dziś we wpisie brak zdjęć okazów; są obiektywne trudności techniczne i etyczne w ich pozyskaniu (np. z muzeum lub pomnika przyrody). Nie rozwijałem się również nad pojęciem „sól”, mając nadzieję, że jest to zrozumiałe. Na szersze omówienie czym jest „sól” z mineralogicznego punktu widzenia odsyłam do naszego tekstu o halicie, natomiast rozwinięciem tego będzie jeszcze opis innej, nieco bliższej kopalni soli. Przyjdzie na to czas.

PS1. Wychodni soli w Rumunii jest więcej. Podobne zjawiska można zobaczyć w pobliżu kopalni Salina Praid czy na Płaskowyżu Meledic, niedaleko Buzău.

PS2. Będąc w Turdzie nie zapomnijcie o jeszcze jednej niesamowitej atrakcji. Jadąc autostradą A3 można zobaczyć bramy Wąwozu Turda (Cheile Turzii). To niewielka wychodnia jurajskich skał zabłąkana w trakcie orogenezy pomiędzy mioceńskimi osadami, którą wydrążył niewielki potoczek Hasdate. Widok zapierający dech w piersiach.

* Diapir to masa soli o bardzo skomplikowanej strukturze, przemieszczona pod wpływem ciśnienia nadkładu oraz poziomych ruchów skorupy ziemskiej podczas orogenezy, w sposób odmienny od struktury powstałej w procesie litogenezy [4].

Radosław Mółka
realgarblog.com

Źródła:

• [1] H. Blanco, A Faaij. 2018: A review at the role of storage in energy systems with a focus on Power to Gas and long-term storage, Renewable and Sustainable Energy Reviews, vol. 81. s. 1049–1086.
• [2] O. Weller, R. Brigand, L. Nuninger. 2011: Spatial analysis of prehistoric salt exploitation in Eastern Carpathians (Romania). Archeology of salt approaching an invisible past. Sidestone Press.
• [3] G. Daek, S. Mihai, S. Deak, I. Oancea. 2007: Addressing the Risk of Surface Water Intrusion in Old Romanian Salt Mines. International Journal of Mine Water, vol. 26(4). s. 251-255.
• [4] V. Loghin. 2020: Diapirele de sare din Romania privire speciala asupra structorilor diapiere si salinelor slanic, ocnele mari si Turda. https://vasileloghin.wordpress.com.
• [5]www.lacul-ursu.ro
• [6] www.salrom.ro

Grafiki:

• G. Coletti et al. 2019: Environmental evolution and geological significance of the Miocene carbonates of the Eratosthenes Seamount (ODP  Leg 160). Paleogeography, Paleoclimatology, Palaeoecology, vol. 530, s.217 – 235.
• T. Goldan, C. Danciu, C. Nistor. 2010: Touristic and medical facilities in Romania salt mine cavities. Research Journal of Agricultural Science, vol. 42 (3).
• O. Weller, R. Brigand, L. Nuninger. 2011: Spatial analysis of prehistoric salt exploitation in Eastern Carpathians (Romania). Archeology of salt approaching an invisible past. Sidestone Press.
• K. Poborska-Młynarska. 2010: Kopalnie soli kamiennej w Rumunii – tradycja i czasy dzisiejsze. Geologia. Vol. 36 (3). s. 431–438.

Poznaj więcej naszych tekstów na blogu REALGAR:

---

---

Fraza kluczowa: Salina Turda
Aplikacja geologiczna Daj Kamienia