Dydaktyka
-
Magnetyt w bakteriach magnetotaktycznych MTB
Magnetyt to znany ze swoich właściwości magnetycznych, szeroko rozpowszechniony minerał z grupy spineli. Tworzy kryształy przyjmujące postać ośmiościanu lub rzadziej dwunastościanu rombowego czy sześcianu. Jest spotykany w skałach magmowych, osadowych i metamorficznych. Bywa wykorzystywany na potrzeby hutnictwa, jako najbogatsza ruda żelaza, ma znaczenie kolekcjonerskie, a także…buduje organelle bakterii magnetotaktycznych ??? Bakterie magnetotaktyczne MTB (magnetotactic bacteria), to grupa bakterii potocznie określanych jako naturalne kompasy. Układają się one wzdłuż linii pola magnetycznego Ziemi, co jest spowodowane przez ich organelle – magnetosomy. Są to otoczone błoną, ułożone obok siebie i tworzące tzw. łańcuch, kryształy magnetytu (lub izostrukturalnego z magnetytem greigitu), dzięki którym MTB orientują się w środowisku. By móc to osiągnąć bakteria musi…
-
Smok wawelski
Jednym z najsłynniejszych polskich stanowisk paleontologicznych jest cegielnia w Lipiu Śląskim (przysiółek Lisowic), która swoją sławę zawdzięcza dwóm nowo opisanym rodzajom wymarłych gadów. Pierwszym z nich jest dicynodont Lisowicia bojani, a drugim archozaur o niejasnej pozycji systematycznej, nazwany na cześć legendarnego monstrum: Smok wawelski, który najprawdopodobniej był drapieżnym dinozaurem. Odkrycia Cegielnia nieopodal Lublińca od lat była znana paleontologom. Już w 1980 roku opublikowano artykuł o odkryciach dokonanych w tym miejscu przez geologów z Uniwersytetu Wrocławskiego. Opisano w nim zarówno bogatą kopalną florę, jak i ciosy mamuta odnalezione w górnej warstwie piasków polodowcowych. Od tego czasu lokalizacja ta była regularnie odwiedzana przez znane osobistości ze świata paleontologii, takie jak prof. Jerzy…
-
SZRON. Lód czy minerał?
Zmora kierowców, szczególnie gdy w pośpiechu trzeba się rano udać do pracy samochodem. Bywa, że powoduje zmianę wyglądu krajobrazu, z jesiennego na zimowy, pokrywając wszystko wokół, gdy następuje wyraźne ochłodzenie. Szron. Piękny, choć mało lubiany. Zimową porą spotykamy go codziennie, ale pewnie mało kto patrzy na niego przez pryzmat…geologii. Czym jest szron? Zbiór drobnych kryształów lodu powstałych w wyniku bezpośredniej krystalizacji z pary wodnej nazywamy szronem. Podczas zetknięcia powietrza nasyconego parą wodną z przedmiotami ochłodzonymi do temperatury poniżej 0oC, dochodzi do krystalizacji lodu. Jest to kondensacja do fazy stałej, czyli resublimacja – bezpośrednie przejście ze stanu gazowego do stałego. Tak powstały osad atmosferyczny tworzy kilkumilimetrowe kryształy w postaci igiełek, łusek,…
-
Pierścienie lieseganga
Pierścienie lieseganga (pierścienie dyfuzyjne) to nazwa zazwyczaj koncentrycznych pasów, złożonych głównie ze związków żelaza, występujących w wietrzejących skałach. Nazwane zostały od ich odkrywcy, niemieckiego chemika, Raphaela Eduarda Lieseganga. Pierścienie lieseganga wyraźnie korelujące z układem spękań w skale po których rozchodziła się infiltrująca skałę woda. Los Barrios de Luna w prowincja León w Hiszpanii, fot. użytkownika PePeEfe, Wikimedia Commons, użyta na licencji CC BY-SA 3.0 Pierścienie te najczęściej tworzą się w skałach osadowych, aczkolwiek spotykane są również dość często w niektórych skałach magmowych; teoretycznie możliwe jest ich powstanie w dowolnej porowatej skale drobnoziarnistej. Porowatość skały pełni tu rolę kluczową, gdyż pozwala na dość swobodne wnikanie wody transportującej związki chemiczne wgłąb skały…
-
Arkoza kwaczalska
Arkoza (piaskowiec arkozowy, piaskowiec skaleniowy) to okruchowa skała osadowa stanowiąca odmianę piaskowca zasobnego w skalenie. W takim piaskowcu obok dominujących w jego budowie ziaren kwarcu, znajdują się ziarna skaleni w ilości powyżej 20%. Podział osadów klastycznych w zależności od stosunku ilościowego składników mineralnych (kwarcu, skalenia itd.)(Książkiewicz 1968). Arkozy powstają w środowisku lądowym, w warunkach klimatu suchego lub zimnego. Na największą skalę powstają na przedpolu świeżo wypiętrzonych masywów górskich, w procesie wietrzenia granitów lub gnejsów. Tworzeniu arkoz sprzyja krótki transport, gdyż w czasie dłuższego transportu skalenie mogą ulec roztarciu i rozkładowi (Książkiewicz 1968). Piaskowiec arkozowy – arkoza kwaczalska w wąwozie Gródek. Kwiecień 2021 roku Arkoza kwaczalska Główne i najbardziej typowe odsłonięcie…
-
Maficzne minerały
Minerały maficzne, minerały ciemne (eng. mafic minerals) – barwne bądź zabarwione minerały mające wpływ na ogólną barwę skały. Objętościowy udział minerałów ciemnych w skale pozwala na wyznaczenie tzw. wskaźnika barwy M’, będącego podstawą do nadawania niektórym skałom magmowym i metamorficznym przedrostków: mela- (ciemniejszy od typowej) i leuko- (jaśniejszy od typowej), np. meladioryt, leukogranit itd. Dobrymi przykładami minerałów maficznych są: amfibole granaty pirokseny tytanit miki cyrkon oliwiny apatyt, itd. Hornblendyt pochodzący z Lubachowa. Ultramaficzna skała magmowa (zbudowana niemal wyłącznie z minerałów maficznych – amfiboli szeregu hornblendy) Ze względu na zawartość minerałów maficznych M’, zgodnie z ustaleniami
-
Minerały metamiktyczne
Minerały metamiktyczne (eng. metamict minerals) stanowią klasę minerałów amorficznych (bezpostaciowych) które początkowo były krystaliczne, a utraciły swoją strukturę krystaliczną na skutek uszkodzeń radiacyjnych z rozpadów promieniotwórczych. Degradacja struktury krystalicznej spowodowana jest obecnością w jej obrębie pierwiastków promieniotwórczych takich jak uran lub tor. Dobrymi przykładami faz metamiktycznych są: Allanit Cyrkon Gadolinit Fergusonit Rinkit Samarskit Toryt Tytanit Minerał metamiktyczny: Fergusonit-(Y). Skupienie wielkości ok. 8 mm. Okaz poch. z pegmatytu Skalnej Bramy w Szklarskiej Porębie (oś. Kasprowicza). Kol. Piotr Zając Pomimo że początkowo minerały metamiktyczne posiadały formę krystaliczną,
-
Basen sedymentacyjny
Basen sedymentacyjny (eng. sedimentary basin) jest strukturalną depresją skorupy ziemskiej (zwykle o reliefie >1) stanowiącą dla geologów tzw. „podłoże ekonomiczne”. Jest miejscem intensywnej sedymentacji osadów – gromadzenia się luźnych utworów (utworzonych przez procesy wietrzenia i erozji) w wyniku transportu przez wodę płynącą, wiatr czy lodowiec. Nauka zajmująca się badaniem basenów sedymentacyjnych (procesy sedymentacyjne, budowa osadów, środowisko sedymentacji) to sedymentologia. Baseny sedymentacyjne tworzą się na krawędziach i w obrębie płyt w wyniku tektoniki kier (płyt) kontynentalnych. Powstają w konsekwencji tektonicznego cyklu Wilsona – cyklu superkontynentalnego (powstawanie/zamykanie oceanu). Są również produktem czterech głównych procesów subsydencji tektonicznej. Podłożem (podścieleniem) bs. najczęściej są skały krystaliczne, czyli tzw. fundament krystaliczny. Dominujące procesy subsydencji tektonicznej (pogłębiania…
