KOPALNIA IŁÓW ZESŁAWICE - Nowa Huta z mioceńskiego morza

Ponad pół roku temu opublikowałem jeden z moich pierwszych artykułów na blogu Mamo Zbieram Gruz dotyczący kopalni iłów Zesławice. Czytelnicy REALGARA też powinni mieć możliwość zapoznania się z jego treścią, dlatego w ramach przypomnienia wrzucam ten artykuł, który podniósł nam znacznie ilość wejść, a nawet został wykorzystany w nowohuckim dwutygodniku „Lodołamacz”:

W 1952 roku, we wsi Zesławice zlokalizowanej 10 km na północny wschód od centrum Krakowa (obecnie Dzielnica XVII – Wzgórza Krzesławickie) utworzona została kopalnia odkrywkowa surowca ceramicznego wraz z cegielnią.

Kopalnia iłów Zesławice

Produkty zakładu wykorzystywano przede wszystkim do budowy wznoszonej w tym czasie Nowej Huty, m.in. kombinatu Huty im. Lenina oraz osiedli. Wyrobiska w których zakończono eksploatację stanowiły niewielkie składowiska materiałów budowlanych, a w latach 70 tych na obszarze kopalni istniało lokalne wysypisko śmieci dla Nowej Huty.

Wschodnia ściana kopalni w listopadzie 2011 roku

W Zesławicach eksploatowane jest złoże mioceńskich iłów krakowieckich zalegających pod warstwą czwartorzędowych utworów. Spąg złoża stanowią zaburzone tektonicznie wapienie kredowe. Utwory trzeciorzędowe reprezentowane są przez iły, iłowce, oraz mułowce. Złoże rozciąga się z zachodu na wschód i ma powierzchnię 45 ha. Stanowi ono część lokalnego wzgórza na którym znajduje się Fort 49a Dłubnia.

Utwory trzeciorzędu i czwartorzędu

Iły krakowieckie są najważniejszym surowcem ceramicznym południowej polski. Występują one m.in. na obszarze zapadliska przedkarpackiego, gdzie są eksploatowane na potrzeby ceramiki budowlanej. Badana próbka iłu krakowieckiego z Zesławic jest skałą o barwie popielatej, co spowodowane jest zawartością siarczków żelaza lub/i materii organicznej. Jest krucha i rozsypliwa. Tekstura skały jest iłowa; nie zawiera ziaren frakcji psamitowej. W składzie mineralnym skały występują minerały ilaste (reprezentowane przez smektyt, smektyt-illit, illit, kaolinit), kalcyt, oraz kwarc. Badana skała jest iłem wapnistym.

Ił krakowiecki

W obrębie utworów trzeciorzędowych często zauważyć można wkładki piaszczyste, oraz strefy wietrzenia podkreślone tlenkami trójwartościowego żelaza. Wśród nich występują drobne, tabliczkowe kryształy gipsu o wymiarach do 1 mm. Zarówno proces powstania gipsu jak i stref intensywnego wietrzenia jest ściśle ze sobą powiązany. Siarczki żelaza (FeS₂) rozproszone w utworach trzeciorzędowych utleniają się, co widoczne jest jako strefy o rdzawym zabarwieniu. Ich rozkład wiąże się z aktywność bakterii utleniających. W wyniku utleniania uwalniany jest kwas siarkowy, który z kolei reaguje z kalcytem zawartym w iłach. Skutkiem tej reakcji jest krystalizacja gipsu.

Strefy erozyjne

Wśród iłów występują także niewielkie, podłużne (czasem również wrzecionowate lub koliste) formy nagromadzeń siarczków żelaza. Odznaczają się one dużo wyższą twardością od otaczających je iłów. Po rozbiciu można zauważyć, iż wypełniają je piryt/markasyt w formie krystalicznej. Na powierzchniach tych form często tworzą się jasne naskorupienia i wykwity. Są to minerały siarczanowe (reprezentowane głównie przez rozenit: FeSO₄ x 4H₂O) powstałe w wyniku spontanicznego rozkładu siarczków żelaza.

Nagromadzenia siarczków żelaza

Utwory mioceńskie są bogate w materię organiczną. Częste są wkładki węgliste.

Materia organiczna

Utwory czwartorzędowe zalegają bezpośrednio na mioceńskich iłach i są reprezentowane przez lessy, gliny pylaste, gliny, żwiry, piaski. Rdzawa barwa świadczy o wysokiej zawartości tlenków i tlenowodorotlenków żelaza.

Utwory czwartorzędowe o rdzawych barwach

System odwadniania kopalni

Spękania błotne utworzone w wyniku zmniejszenia się objętości osadu

Roślinność w miejscach spływu strumieni wodnych

Kopalnia iłów Zesławice mimo, iż okres najintensywniejszej działalności ma już dawno za sobą, wciąż jest miejscem eksploatacji surowców ilastych ceramiki budowlanej. Przeznaczony do tego celu obszar zajmuje ponad 60% powierzchni złoża. Pozostałą część poddano rekultywacji i zagospodarowaniu poeksploatacyjnemu.

Wizyta w kopalni Zesławice co prawda nie przyczyni się do powiększenia kolekcji okazów, tym niemniej warto poświęcić krótką chwilę by zapoznać się z licznymi ciekawostkami geologicznymi występującymi na jej obszarze.